Παρασκευή 9 Νοεμβρίου 2018

Η ατέρμονη αναζήτηση της «αλήθειας» στα μαθηματικά, στη λογοτεχνία, στη ζωή

Ο μαθηματικός και πεζογράφος Μάκης Καραγιάννης μιλά στην «Α»
Συνέντευξη στο Νίκο Σγουρό

Τη δυνατότητα να «περιπλανηθούν» στην διαδικασία «αναζήτησης της αλήθειας μέσα από τα Μαθηματικά και τη Λογοτεχνία» θα έχουν την προσεχή Κυριακή όσοι βρεθούν στην εκδήλωση που διοργανώνει στο «Ρεξ» στις 11 το πρωί το παράρτημα Λασιθίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, στο πλαίσιο ανακήρυξης του έτους 2018 ως «Έτος Μαθηματικών». Στην ίδια εκδήλωση θα βραβευθούν οι μαθητές του Νομού, που διακρίθηκαν με τις επιδόσεις τους στους Μαθηματικούς διαγωνισμούς την περυσινή σχολική χρονιά.

Ο μαθηματικός, πεζογράφος και κριτικός Μάκης Καραγιάννης θα προσπαθήσει μέσα από την ομιλία του και συνδυάζοντας τη διττή του ιδιότητα να εξηγήσει την αέναη αυτή αναζήτηση των «γιατί» και «πώς» - και να προσδιορίσει το ψάξιμο της αλήθειας στην πραγματική ζωή, στη λογοτεχνία, στα μαθηματικά.

Παράλληλα, ομάδες μαθητών από σχολεία του Αγίου Νικολάου, της Νεάπολης και της Κριτσάς θα βρεθούν με πρωτοβουλία της Πολιτιστικής Ομάδας Καθηγητών Αγίου Νικολάου  το πρωί της Δευτέρας στο «Ρεξ» και θα έχουν την ευκαιρία να μιλήσουν για το ίδιο θέμα με τον κ. Καραγιάννη.

Λίγο πριν μιλήσει στους μαθητές και σε όσους δώσουν το «παρών» στις εκδηλώσεις, ο μαθηματικός, πεζογράφος και κριτικός, με εμπειρία στα μαθηματικά ως καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και με πλήθος δημοσιεύσεων, λογοτεχνικών κριτικών, αλλά και εκδόσεων δικών του μυθιστορημάτων και δοκιμίων, μιλά στην ΑΝΑΤΟΛΗ. Κάνοντας μια πρώτη προσέγγιση αυτής της «αλήθειας» αναφερόμενος στην αλληλοσυμπόρευση μαθηματικών - λογοτεχνίας. Και αναζητώντας τελικά το πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι σήμερα για ένα παιδί να αγαπήσει τα μαθηματικά (και τη λογοτεχνία) σε μια χώρα, που, όπως λέει, δεν ευνοεί την πρόοδο και την αναγνώριση των ίδιων των δικών της επιστημόνων.

Τα θεωρήματα και τα ερωτήματα
ΑΝΑΤΟΛΗ: Πώς ακριβώς προσδιορίζετε την «αλήθεια» που αναζητείτε μέσα από τα μαθηματικά και τη λογοτεχνία;
Μάκης Καραγιάννης: Όπως θα πω και στην ομιλία μου, είναι αυτή η περιπέτεια αναζήτησης της αλήθειας η οποία έχει ξεκινήσει από τα μαθηματικά. Μέχρι τον 6o  αιώνα και την εποχή του Θαλή τα μαθηματικά είχαν μια χρηστική λειτουργία. Ο Θαλής είναι αυτός που εισήγαγε την απόδειξη στα μαθηματικά αποδεικνύοντας τα πρώτα θεωρήματα. Ταυτόχρονα, την ίδια εποχή στα παράλια της Μ. Ασίας μπαίνουν οι βάσεις της ορθολογικής σκέψης. Αναπτύσσεται δηλαδή η φιλοσοφία, η επιστήμη, η πόλις, η ιδιότητα του πολίτη και έχουμε κάτι πολύ σημαντικό: το πέρασμα από τον Μύθο που μέχρι τότε υπήρχε, στο Λόγο. Αυτή είναι και η απαρχή της αλήθειας της επιστήμης και είναι ένα μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα. Και πρώτα απ’ όλα οφείλεται στα μαθηματικά, στους πρώτους μαθηματικούς, στον Θαλή και αργότερα στον Ευκλείδη που κωδικοποίησε αυτή την αλήθεια  μέσα από τη γεωμετρία και έγινε αργότερα το υπόδειγμα για κάθε επιστήμη.
Α: Με βάση τη δική σας σχετική εμπειρία, η αλήθεια στην επιστήμη και στη ζωή πώς ορίζεται, πού και σε τί εμπεριέχεται;
Μ.Κ.: Ενώ για την αλήθεια στα μαθηματικά και αργότερα στην επιστήμη δεν υπάρχει ιδιαίτερη ερμηνεία, αφού υπάρχουν τα εργαλεία και ο θετικός λόγος που την αποδεικνύουν, η τραγωδία είναι η αλήθεια στην πραγματική ζωή που είναι υποκειμενική. Ο καθένας έχει τη δική του αλήθεια. Εάν δείτε ένα πρωί ή ένα βράδυ τηλεόραση, θα διαπιστώσετε πόσοι άνθρωποι σε ένα πάνελ είναι έτοιμοι να «κατασπαράξουν» το διπλανό τους βέβαιοι για τη δική τους αλήθεια. Μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού τα μαθηματικά, η φιλοσοφία, η ποίηση πορεύονταν μαζί, αργότερα άρχισε αυτή η άγρια εξειδίκευση.
Και νομίζω πως η λογοτεχνία μας προσφέρει ακριβώς αυτό: μπορεί να θέσει τον συνολικά τον κόσμο ως ερώτημα. Μπορεί να ψάξει και να βάλει την αλήθεια του ενός, δίπλα στην αλήθεια του άλλου. Είναι δύσκολο γιατί η αλήθεια στη λογοτεχνία είναι υποκειμενική, αλλά δυστυχώς για τα μεγάλα ερωτήματα για τον έρωτα, το θάνατο, τις ανθρώπινες σχέσεις, τον πόνο και την περιπέτεια των αισθημάτων, δεν θα βρούμε απαντήσεις σε ένα επιστημονικό εγχειρίδιο. Το μεγάλο μάθημα για το πώς θα ζει κανείς ευτυχισμένος δεν διδάσκεται σε κανένα σχολείο. Η λογοτεχνία αναζητά την αλήθεια στην πραγματική ζωή. Αντικείμενό της είναι ο άνθρωπος σαν ένα πλάσμα που σκέφτεται και αισθάνεται, ότι καθένας είναι διαφορετικός. Έχει όμως τη γοητεία της γιατί μπορεί ακριβώς να βάλει μια τάξη στο χάος που ζούμε, να μας βοηθήσει να δούμε την ομορφιά της ζωής, να μας δώσει μια παρηγοριά. Και γι’ αυτό παρ’ όλη την υποκειμενικότητά της, έχει μια ουσιαστική λειτουργία σήμερα.
Α: Θεωρείτε πως μαθηματικά και λογοτεχνία υπάρχουν στιγμές και καταστάσεις στη ζωή που αλληλοπορεύνται και είναι αλληλένδετα;
Μ.Κ.: Για τον πολύ κόσμο τα μαθηματικά π.χ. είναι ένας μύθος και οι μαθητές τα αντιμετωπίζουν με φόβο. Αλλά για μένα που ασχολούμαι  και με τα δύο είναι κάτι το γοητευτικό, γιατί και τα δύο συνδυάζουν την αναζήτηση της αλήθειας - και υπάρχουν πολλά παραδείγματα λογοτεχνών που ήταν ταυτόχρονα μαθηματικοί ή λογοτεχνών που ήταν μαθηματικοί - ο Έκτορας Κακναβάτος, ο Μανόλης Ξεξάκης, ο Νίκος Μπακόλας, ο Απόστολος Δοξιάδης. Όπως είχε πει ο Heisenberg (Γερμανός φυσικός με σπουδαία συμβολή στη θεμελίωση της Κβαντομηχανικής) «δύο μόνο γλώσσες έχει ο άνθρωπος για να περιγράψει την πραγματικότητα: τα μαθηματικά και την ποίηση». Τα μαθηματικά για να περιγράψει την ποσότητα και την ποίηση, την λογοτεχνία για να περιγράψει την ποιότητα, την αλήθεια, την ομορφιά της ζωής.

Έλληνες μαθηματικοί και επιστήμονες
Α: Κατά την διάρκεια της εκδήλωσης βράβευσης των διακριθέντων μαθητών του Λασιθίου, ο Παλλασιθιώτικος Μαθηματικός Διαγωνισμός μετά από πρόταση του παραρτήματος Λασιθίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας θα λάβει το όνομα του Γεραπετρίτη στην καταγωγή και παγκοσμίως αναγνωρισμένου επιστήμονα Κωνσταντίνου Δασκαλάκη. Πώς κρίνετε την παρουσία του κ. Δασκαλάκη;
Μ.Κ.: Πραγματικά είναι από τους ανθρώπους που τιμούν τη χώρα καθώς είναι ένας πολύ μεγάλος επιστήμονας και μαθηματικός σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι αυτός που έθεσε το θεώρημα του John Forbes Nash σε διαφορετική βάση. Νομίζω ότι αυτή είναι μια οφειλόμενη τιμή που θα έπρεπε να κάνει ο τόπος.
Θα πρέπει ίσως να μας προβληματίσει ότι τα δικά μας παιδιά, όπως ο Δασκαλάκης, ο Νανόπουλος και άλλοι διακρίνονται στο εξωτερικό. Και θα πρέπει να υπάρχουν πια προϋποθέσεις όλοι αυτοί να δημιουργούν και να γίνονται μεγάλοι και από το εσωτερικό. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Νανόπουλου, που είχε κάνει αίτηση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και απορρίφθηκε ενώ είχε 47.000 παραπομπές σε εργασίες του.

Τα σφάλματα και η επιβράβευση
Α: Πιστεύετε πως για ένα παιδί είναι το ίδιο εύκολο να αγαπήσει τα μαθηματικά και τη λογοτεχνία;
Μ.Κ.: Τα μαθηματικά κουβαλούν πίσω τους έναν μύθο και έναν φόβο. Εγώ επειδή ταυτόχρονα είμαι μαθηματικός σε σχολείο σε κάθε τμήμα που μπαίνω στην αρχή της χρονιάς γράφω στον πίνακα «δεν φοβάμαι να κάνω λάθος». Εάν αρχίσεις να φοβάσαι το λάθος, τότε έχεις χάσει το παιχνίδι. Όλοι οι μεγάλοι μαθηματικοί έχουν κάνει λάθη. Το λάθος είναι συνυφασμένο με την διαδικασία αναζήτησης της αλήθειας. Μέσα από διαδοχικά σφάλματα και προσεγγίσεις φτάνουμε στην αλήθεια. Κανείς δεν είναι σοφός για να έχει πάντα όλες τις αποδείξεις και απαντήσεις. Ρόλο σε όλο αυτό παίζει και το τί ζητάμε από τα μαθηματικά στο σχολείο καθώς αυτά είναι προσανατολισμένα στις εξετάσεις και χάνουν έτσι την μαγεία. Τα παιδιά δεν έχουν την περίσσια του χρόνου για να ασχοληθούν με τον τρόπο που πρέπει και να τ’ αγαπήσουν.
Α: Δεν είναι ωστόσο εκ φύσεως πιο εύκολο για το ανθρώπινο μυαλό και ειδικά ενός παιδιού να αφομοιώσει και να οικειοποιηθεί ένα λογοτεχνικό δοκίμιο σε σχέση με ένα μαθηματικό θεώρημα;
Μ.Κ.: Όταν κάτι το αγαπήσεις και βρίσκεις ευχαρίστηση απ’ αυτό, ασχολείσαι μόνος σου. Αυτό που ξεχωρίζει τους καλούς μαθητές είναι πως μέσα από αυτή την διαδικασία βρίσκουν μια ευχαρίστηση και αυτή η επιβράβευση κάνει τα παιδιά να αγαπήσουν ένα πράγμα και να ασχολούνται από μόνα τους. Ενώ βέβαια όλοι θαυμάζουν τα μαθηματικά και τη λογοτεχνία ελάχιστοι είναι αυτοί που πραγματικά αγαπούν τη λογοτεχνία. Κάθε Σεπτέμβρη ρωτώ τα παιδιά πόσα βιβλία διάβασαν το καλοκαίρι και από όλο το τμήμα θα βρεθούν 3-4 απ’ αυτά.
Α: Σε αυτό παίζει σίγουρα ρόλο και η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης...
Μ.Κ.: Είναι γεγονός και αυτό συμβαίνει και στους «μεγάλους». Είναι πιο εύκολο, δε χρειάζεται να σκεφτείς, το μάτι απλώς τρέχει σε όμορφες εικόνες. Το να δοθείς σήμερα ολοκληρωτικά σε κάτι είναι δύσκολο τη στιγμή που έχεις να αντιμετωπίσεις ένα σωρό πειρασμούς -κινητά, κονσόλες παιχνιδιών, διαδίκτυο, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τηλεόραση, από τα μαθήματά τους. Λείπει δηλαδή αυτός ο χρόνος ο ουσιαστικός για να δοθείς σε κάτι.

Αναδρομή και επανεκτίμηση
Ποιόν λογοτέχνη και ποιόν μαθηματικό θαυμάζετε και θεωρείτε ότι σας έχει επηρεάσει στη δουλειά και στη ζωή σας;
Μ.Κ.: Ένας άνθρωπος που πραγματικά με συγκίνησε είναι ο Έκτορας Κακναβάτος, ένας ποιητής και ταυτόχρονα μαθηματικός. Είναι ένας από τους υπερ-ρεαλιστές που εμφανίστηκαν (μαζί με τον Ελύτη κ.ά.) τη δεκαετία του ’40 και έχει γράψει εξαιρετική ποίηση, στην οποία μέσα υπάρχουν και τα μαθηματικά. Επειδή έτυχε να τον γνωρίσω, να τον παρουσιάσω και να κάνω αφιέρωμα γι’ αυτόν σε λογοτεχνικά περιοδικά, γνώρισα από κοντά πόσο σεμνός άνθρωπος ήταν. Υπήρξε αριστερός, είχε εξοριστεί, είχε μια μεγάλη περιπέτεια. Ήταν ένας σπουδαίος ποιητής και αυτός ο συνδυασμός εμένα με γοητεύει.
Κατά το γράψιμο του βιβλίου μου τα τελευταία 3 χρόνια είχα θέσει το ερώτημα της ελληνικής ιδιαιτερότητας, τί είναι αυτό που χαρακτηρίζει τους Έλληνες και έκανα μια αναδρομή από τον Όμηρο μέχρι σήμερα. Κατά τη διάρκεια αυτή διάβασα πολλά πράγματα και διαπίστωσα και πάλι πως υπήρχαν πολλοί μεγάλοι Έλληνες- μαθηματικοί σαν τον Δασκαλάκη, επιστήμονες σαν το Νανόπουλο, μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι, ο Αξελός, ο Κονδύλης, ο Καστοριάδης και έζησαν στο εξωτερικό. Και υπάρχει το ερώτημα: γιατί όλοι αυτοί οι μεγάλοι μεγαλουργούν στο εξωτερικό και δεν υπάρχει η κρίσιμη μάζα/ ποσότητα, η ελληνική νοοτροπία που να αναγνωρίζει την αξία, να την αποδέχεται και να μπορούν να υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να πάμε ένα βήμα μπροστά. Τα 3 αυτά χρόνια λοιπόν επανεκτίμησα τον Καστοριάδη σε σχέση με παλαιότερα  γιατί είναι ένας μεγάλος φιλόσοφος με βαθιά γνώση της ελληνικής γραμματείας και φιλοσοφίας.

Δεν υπάρχουν σχόλια: