Μνήμη και πολιτική ηθική

ΚΟΥΛΑ ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ, Βγήκε ένας ήλιος χλωμός, 

εκδόσεις Ταξιδευτής, σελ. 163

 Πώς αντιμετωπίζεται η πληγή του έρωτα; Τι σημαίνει για μια χώρα να μετατρέπει έναν ιερό τόπο εξορίας σε τουριστικό θέρετρο, τη μνήμη σε κέρδος; Πώς αντιμετωπίζεις τις ενοχές, όταν στον απολογισμό μιας ζωής ανακαλύπτεις ότι είσαι οφειλέτης απέναντι στους άλλους; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτει το παρόν βιβλίο, που αποτελεί την πρώτη πεζογραφική απόπειρα της Κούλας Αδαλόγλου, η οποία έχει ήδη στο ενεργητικό της τρεις ποιητικές συλλογές.

Μια ομάδα διηγημάτων -«Ένα Τουριστικό καλοκαίρι», «Σχολική γιορτή», «Η συνάντηση», «Σαν επιστροφή ή Μνησιπήμων σχάση»- δίνει, κατά τη γνώμη μου, τον τόνο του βιβλίου, με κυρίαρχο άξονα τη μνήμη. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στην τελευταία ιστορία, όπου ο σεφερικός και αισχυλικός προσδιορισμός «μνησιπήμων» ανεβαίνει στον τίτλο της. Οι χαρακτήρες τους, άνθρωποι μάλλον ηττημένοι αλλά περήφανοι, περνούν τη δική τους κρίση. Από διήγημα σε διήγημα αντηχούν οι μνήμες μιας δύσκολης Ελλάδας του παρελθόντος, η οποία προφανώς έχει αφήσει τα σημάδια της στη συγγραφέα.

Στο «Ένα τουριστικό καλοκαίρι» ο Σάββας, παλιός εξόριστος της Μακρονήσου, που κράτησε τα ιδανικά του, αντιπαραβάλλεται με τον συνεξόριστο Στέφανο που εξαργύρωσε την αλήθεια του με τα κοστούμια και τις μπίζνες.
Οι δυο κόσμοι -ο συμβιβασμός και η συνέπεια- παρατίθενται αντικριστά. Η σύγκριση φαίνεται να είναι συντριπτική, καθώς η ήττα δεν περιορίζεται μόνο στους δυο, αλλά σε όλο το τοπίο της ζωής. Το «ιερό» έχει παραδοθεί στους ανύποπτους και τους ασεβείς, οι ανθρώπινες σχέσεις ταλαντεύονται ανάμεσα στη φθορά και την πλήξη.

Μια «Συνάντηση» παλαιών αποφοίτων, ύστερα από τριάντα δυο χρόνια, λειτουργεί στο ομώνυμο διήγημα ως αφορμή για τον απολογισμό της ζωής του πρωταγωνιστή. Όμως, και η θεματική του έρωτα έχει κεντρική θέση στη συλλογή. Ο έρωτας ως κακοφορμισμένη πληγή που δεν κλείνει, ως καθημερινή πλήξη στις σκηνές γάμου ή ως ανικανοποίητη εκδοχή που αφήνει μια χρυσόσκονη στα όνειρα των κοριτσιών.

Το πρόβλημα του «Άλλου» διερευνάται σε αρκετά διηγήματα. Στις ιστορίες της Αδαλόγλου υπάρχει ένας διάχυτος ανθρωπισμός που τις διαποτίζει. Ένα συμπαθητικό βλέμμα για τον «Άλλο». Μια υγρασία μαλακώνει τους ανθρώπους και τους αναγνώστες. Η μητέρα που αγωνιά για τα παιδιά της. Η καθηγήτρια που νοιάζεται για τους μαθητές της, όπως η φιλόλογος Δέσποινα Μερενίδου για τον απόμακρο και ντροπαλό Οδυσσέα από τη Γεωργία, ο οποίος στο ημερολόγιό του ανοίγει την καρδιά του για να φανεί η αθωότητα και τα παιδικά όνειρα που ικανοποιούνται με ένα αφρόλουτρο. Οι γυναίκες του συλλόγου που θα διαθέσουν τα χρήματά τους για να στηρίξουν και να καλύψουν τις ζημιές της μετανάστριας στο «Εστιατόριο της Βερόνικας».

Η αφήγηση, άλλοτε ελλειπτική κι άλλοτε ποιητική, επαναλαμβάνει ένα συχνό μοτίβο. Συνήθως μοιράζεται στον πρωτοπρόσωπο πρωταγωνιστή και έναν τριτοπρόσωπο αφηγητή. Αυτό δίνει τη δυνατότητα να πλαγιοκοπά το θέμα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα της κάθε περίπτωσης: την αμεσότητα της πρωτοπρόσωπης αφήγησης που δίνει ζωντάνια και αληθοφάνεια, αλλά και την οπτική γωνία ενός τρίτου προσώπου, που έχει μια ευρύτερη θέαση των πραγμάτων. Εξαίρεση αποτελούν το «Ένα τουριστικό καλοκαίρι» και «Το εστιατόριο της Βερόνικας», όπου η αφήγηση μοιράζεται στη Βερόνικα και έναν τριτοπρόσωπο αφηγητή που παραθέτει τα στοιχεία. Όμως, στο τέλος, το πραγματικό και το μυθοπλαστικό συγχέονται, η γραφή και ζωή ενώνονται μέσα στο κείμενο με την παρουσία του συγγραφέα. Πάνω στο νήμα του τέλους, η αληθοφάνεια και ο ρεαλισμός υπονομεύονται συνειδητά, η γραφή δείχνει τις ραφές της, παίρνει τη σκυτάλη, ομολογεί ότι είναι μια επινόηση, συναιρώντας τα δύο επίπεδα σε ένα.

Η έκβαση πολλών ιστοριών παραμένει αμφίσημη και οι χαρακτήρες μένουν μετέωροι, ανάμεσα στα ερωτηματικά και τις εκδοχές, όπως είναι η «Χρυσόσκονη» ή το «Amourperdu» ή το «Μνησιπήμων σχάση».

Μία τελευταία και σημαντική, κατά τη γνώμη μου, παρατήρηση: Στα περισσότεραδιηγήματα διακρίνεται ανάγλυφα μια πολιτική ηθική των ηρώων. Οι χαρακτήρες έχουν πολιτικές απόψεις, εντάσσονται συνειδητά ή ακουσίως στους κοινωνικούς αγώνες της εποχής τους, αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο. Βεβαίως, το «Βγήκε ένας ήλιος χλωμός» δεν αναφέρεται στη σημερινή κρίση, αλλά νομίζω ότι προστίθεται σε μια τάση που έγινε ιδιαίτερα αισθητή πρόσφατα στη ελληνική πεζογραφία. Την έντονη πολιτική και κοινωνική χροιά. Θεωρώ ότι το βιβλίο της Κούλας Αδαλόγλου είναι ένα ακόμη δείγμα της επανάκαμψης της νεοελληνικής πεζογραφίας από το ατομικό στο συλλογικό.

ΑΥΓΗ 14.10.12