ΑΝΔΡΕΑΣ
ΜΗΤΣΟΥ, «Ο κίτρινος στρατιώτης»
Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2012, σ. 296
Τι είναι πατρίδα; Γιατί έγινε ο εμφύλιος; Πώς μεταμορφώνει ο πόλεμος τους ανθρώπους σε
θηρία; Αυτά είναι μερικά από τα
ερωτήματα που θέτει με το νέο του μυθιστόρημα ο Ανδρέας Μήτσου και στα
οποία προσπαθεί να απαντήσει «Ο κίτρινος
στρατιώτης», ένας αφελής και φαντασμένος νεαρός από την επαρχία. Ο προικισμένος
με εξαιρετική ομορφιά παράταιρος μαχητής που
πολεμά τον «άξονα» στις ερήμους της Μέσης Ανατολής, θα βρεθεί μετά την
εισβολή των Γερμανών σε τόπους μυθικούς για μας σήμερα: Τομπρούκ, Ελ Αλαμέιν,
Αλεξάνδρεια, Κάιρο. Στην Ιταλία θα χάσει
το χέρι του στις μάχες με την 3η Ορεινή Ταξιαρχία στο Ρίμινι. Επιστρέφοντας,
τραυματισμένος και παρασημοφορημένος, θα αντικρίσει μιαν Ελλάδα πλήρως
μεταμορφωμένη από τον εμφύλιο: οι ήρωες της Μέσης Ανατολής είναι τώρα
«προδότες», ο ίδιος ένας ξένος που η οικογένειά του και ο τόπος του δεν αποδέχονται να ενσωματώσουν.
«Σημαδιακός κι αταίριαστος», όπως οι περισσότεροι αποκλίνοντες
χαρακτήρες στα βιβλία του Ανδρέα Μήτσου, βιώνει ποιητικά την πραγματικότητα. Προσπαθεί
να εκλογικεύσει τον κόσμο, γι’ αυτό και η διαρκής απορία και αμφιβολία του.
Έναν κόσμο που ισοπεδώνει «συνοδοιπόρους» και εθνικόφρονες. Η κοινωνία τον
αντιμετωπίζει με την απόρριψη και τη
λοιδορία, ωστόσο εκείνος θα πληρώσει το τίμημα της μη συμμόρφωσης. Ο ήρωάς του,
που κατάγεται από οικογένεια εθνικοφρόνων, αρραβωνιάζεται τη Δήμητρα, μια
αριστερή. Και θα επικυρώσει την αξιοπρέπειά του ανατινάζοντας με χειροβομβίδα
τα μέλη της υγειονομικής επιτροπής, που του αρνούνταν την απονομή σύνταξης.
Είναι η καταστατική πράξη με την οποία βάζει οριστικά στον
κόσμο τη σφραγίδα της δικής του αλήθειας.
Μπορεί το θέμα να είναι κοινωνικό και ιστορικό,
ωστόσο η πυξίδα που ανιχνεύει το τοπίο είναι υπαρξιακή. Ο ευαίσθητος Γιάννος
που βιώνει τη διαφορετικότητά του μέσα από την «ανωτερότητα» που του
εξασφαλίζει η ομορφιά, λειτουργεί στην τραγωδία του πολέμου όχι με ιδεολογικά
κίνητρα, αλλά με βάση την ανθρώπινη συνθήκη την οποία προτάσσει ως ασπίδα στον
παραλογισμό.
Η ιστορία έχει τη μορφή της εξομολόγησης του
κεντρικού ήρωα που απευθύνεται πρώτα «εις εαυτόν». Τελικός αποδέκτης της είναι
η Δήμητρα, η αρραβωνιαστικιά του και η εξιστόρηση αποτελεί την απολογία και την
εξόφληση ενός χρέους. «Ακόμη κι η ζωή μου αποκτά σημασία όταν τη διηγούμαι
σε κάποιον» (Λειβαδίτης). Πρέπει, όμως,
να επισημάνουμε ότι η πράξη της αφήγησης κατέχει κεντρική θέση σε όλο το έργο
του Ανδρέα Μήτσου. Είναι κατ’ αρχάς μια βαθύτερη εσωτερική αναγκαιότητα για
τους ήρωες, ώστε να καταλάβουν τον εαυτό τους και τον κόσμο. Δεν πρόκειται για
παράθεση γεγονότων, αλλά για μια διαρκή μάχη. Μέσα από την αναδιήγηση, τις
επιλογές και τις παραλείψεις, συγκροτείται στον καθρέφτη της γλώσσας το είδωλο
της αλήθειας, ορίζεται το νόημα των πραγμάτων. Η αφήγηση είναι η ετυμηγορία που δικαιώνει ή
καταδικάζει μια ολόκληρη ζωή. Γι’ αυτό
και ένας ακραίος υποκειμενισμός των ηρώων πολλές φορές θα
επιδιώξει να ερμηνεύσει μεροληπτικά, να κυριαρχήσει στην πραγματικότητα με την
αλχημεία των λέξεων ή ακόμη και να
αλλάξει τα γεγονότα που δαγκώνουν για να γίνει η αλήθεια πιο υποφερτή.
Θεωρώ ότι «Ο κίτρινος στρατιώτης» αποτελεί ένα βήμα
μπροστά στην έως τώρα πεζογραφική παραγωγή του Ανδρέα Μήτσου. Για πρώτη φορά
εισέρχεται τόσο έντονα στα πεδία της κοινωνίας και της Ιστορίας. Και αν
κατόρθωσε να το κάνει με επιτυχία οφείλεται στην επιλογή του κεντρικού του
χαρακτήρα. Ο βασικός κίνδυνος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η Ιστορία να
παραμείνει «αχώνευτη», ένα παραγέμισμα που βαραίνει τη μυθοπλασία. Όμως η
επιλογή να αποδίδονται και να φιλτράρονται τα γεγονότα μέσα από την οπτική
γωνία και την «παραξενιά» του Γιάννου κάνει την αφήγηση άμεση. Συντελεί ώστε η Ιστορία και ένα μεγάλο πραγματολογικό υλικό
που ανταποκρίνεται με ακρίβεια ακόμη και σε λεπτομέρειες, να περνάει ανάλαφρα
ανάμεσα από τις λέξεις. Επίσης, η λοξή
ματιά του ήρωα τον προστάτεψε από τις δυο παγίδες που ελλοχεύουν σε παρόμοιες
περιπτώσεις: τους συναισθηματισμούς ή τις καταγγελίες. Κι ο Γιάροσλαβ Χάσεκ,
άλλωστε, επέλεξε για τον «Καλό στρατιώτη Σβέικ» την προσποιητή ηλιθιότητα για
να πετύχει την «ανοικειότητα» και μια πρωτότυπη ματιά στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο.
Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα προς το τέλος του
μυθιστορήματος. Το θέμα του εμφυλίου είναι μια τραυματική ιστορία με την οποία
έχουν ασχοληθεί πολλοί πεζογράφοι. Ο Μήτσου
δεν έχει σκοπό να δικαιώσει τη μια ή την άλλη πλευρά. «Άλλωστε δεν υπάρχει άλλη
από την αλήθεια του καθενός». Η παραξενιά του ήρωα τον προικίζει με το γνήσιο ανθρώπινο
βλέμμα για να δει καίρια μια ολόκληρη εποχή. Του επιτρέπει να κοιτάζει τα μάτια και την ψυχή των
ανθρώπων, να βλέπει πώς τους μολύνει ο πόλεμος, πώς τους μεταμορφώνει σε τσακάλια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου