Σπουδάζοντας τον πόθο
Μετάφραση: ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
εκδ. «ΠΟΛΙΣ», Αθήνα 2006, σελ. 316,
Πώς να συμβιβάσει κανείς την αξιοπρέπεια και το κυνήγι της ηδονής, τον πόθο που σβήνει μέσα σε σχέσεις που μετατρέπονται σε φυλακή και το φόβο της μοναξιάς, την προσωπική ελευθερία και τους περιορισμούς της ζωής; Αυτά είναι τα διλήμματα από τα οποία βασανίζεται ο ήρωας του βιβλίου Ντέιβιντ Κέπες, καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας, που έχει ως έμβλημα τη ρήση του Μπάιρον «Άσωτος μεταξύ των λογίων, λόγιος μεταξύ των ασώτων».
Παρά τις επιφυλάξεις και τις αμφισβητήσεις, ο πολυβραβευμένος Φίλιπ Ροθ δεν παύει να είναι σήμερα ένας από τους μεγαλύτερους αμερικανούς συγγραφείς. Τα είκοσι επτά μυθιστορήματά του, ξεκινώντας από το «Αντίο Κολόμπους» το 1959 έως το πρόσφατο «Everyman» συνθέτουν ένα φιλόδοξο εγχείρημα για την αναζήτηση και χαρτογράφηση της αμερικανικής ταυτότητας. Ιδιαίτερα με την τριλογία της δεκαετίας του ’90 -«Αμερικανικό ειδύλλιο», «Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή» και «Ανθρώπινο στίγμα»- διατρέχει τις πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις της μεταπολεμικής Αμερικής από τη σκοτεινή περίοδο μακαρθισμού και τον πόλεμο του Βιετνάμ έως την εποχή της «πολιτικής ορθότητας» του λάγνου προέδρου Μπιλ Κλίντον. Η οικογένεια και η εβραϊκότητα αποτελούν τα προσφιλή μυθιστορηματικά του μοτίβα και η σεξουαλικότητα μία από τις πιο σημαντικές του εμμονές. Στον «Καθηγητή του Πόθου» κατέχει κεντρική θέση, επιβεβαιώνοντας τον τίτλο του «μείζονος ιστορικού του σύγχρονου ερωτισμού», ο οποίος του έχει απονεμηθεί από τον Μίλαν Κούντερα.
Ολόκληρο το βιβλίο απαρτίζεται από τις ερωτικές ιστορίες του Ν. Κέπες. Αν εξαιρέσουμε την ιστορία των γονιών του, οι πρωταγωνιστές οι οποίοι εμφανίζονται στην αφηγηματική σκηνή είναι οι ερωμένες του. Ο αφηγητής ξεκινάει τη μαθητεία του στο Λονδίνο ως μεταπτυχιακός φοιτητής πλέοντας σε πελάγη ηδονής με δυο αισθησιακές Σουηδέζες την Ελίζαμπεθ και την Μπιργκίτα, ωθώντας τις περιπέτειες των ψυχών και των σωμάτων έως τα ακραία όρια. Επιστρέφοντας στην Αμερική θα δοκιμάσει τα αγαθά του έγγαμου βίου με την αριστοκρατική Έλεν. Όμως, θα καταλήξει στη συντριβή καθώς βρίσκεται καθηλωμένος και αδύναμος στην παγίδα ενός τυραννικού έρωτα που κατατρώει τις σάρκες του. Αφού προσπαθήσει αποτυχημένα να συγκολλήσει τα θραύσματα της ύπαρξής του στον ψυχαναλυτή, θα βρει αναπάντεχα καταφύγιο στην γοητευτική και υπέροχη Κλερ.
Η τέχνη του Ροθ συνίσταται στο να περιγράφει ένα δράμα με ειρωνεία και σαρκασμό σαν να επρόκειτο για κωμωδία. Είναι χαρακτηριστική η στάση του Κέπες. Όταν έχει περάσει όλα τα όρια, όταν διασχίσει όλους του φόβους και τις ενοχές τότε η μόνη σανίδα σωτηρίας του είναι το χιούμορ. Γι’ αυτό ανησυχεί όταν λέει ότι «δεν μπορώ ούτε να γελάσω με το χάλι μου».
Πολλές φορές έχει κατηγορηθεί για τις αυτοβιογραφικές αναφορές, καθώς οι κύριες αφηγηματικές περσόνες -Ντέιβιντ Κέπες, Νέιθαν Ζούκερμαν, Ροθ- συμπίπτουν εν πολλοίς με τον ίδιο τον συγγραφέα αλλά και γιατί το μυθιστορηματικό υλικό περιστρέφεται γύρω από τα επεισόδια της πραγματικής του ζωής. Ωστόσο, με τον τρόπο αυτό οι ιστορίες του αντλούν αίμα συμβάλλοντας στην αξιοπιστία της αφήγησης. Στο συγκεκριμένο βιβλίο ο ήρωας περιγράφει τα ερωτικά του βάσανα με εκφραστική δύναμη αλλά χωρίς να εκπίπτει σε αισθηματολογική δημαγωγία.
Το τελευταίο μέρος το βιβλίου μοιάζει να πιάνει το νήμα από εκεί που το άφησε το διήγημα «Η κυρία με το σκυλάκι» του Τσέχωφ, στον οποίο ο Κέπες κάνει το διδακτορικό του. Στην ιστορία του ρώσου συγγραφέα ένα ανυποψίαστο ζευγάρι φαίνεται -όπως σε όλους τους ερωτευμένους- ότι έχει βρει τη λύση για μια νέα υπέροχη ζωή. Ωστόσο, και αυτή είναι η κατακλείδα του Τσέχωφ, καταθέτοντας τη σοφία του με έναν απλό υπαινιγμό, «το πιο περίπλοκο και το πιο δύσκολο μόλις τώρα άρχιζε». Ο Κέπες μετά την τρικυμιώδη περιπέτεια και το διαζύγιό του με την Έλεν βρήκε σαν ναυαγός ένα απάνεμο λιμάνι στην αγκαλιά της Κλερ. Απολαμβάνει και ταυτοχρόνως αναρωτιέται αν πρόκειται για όνειρο ή για τα τείχη μιας φυλακής τα οποία χτίζονται ανεπαισθήτως.
Η μυθοπλαστική κατάληξη παραμένει μετέωρη. Ως το τέλος φαίνεται ότι ο έρωτας είναι ένα αναπάντητο ερώτημα. Μια συνεχής διελκυστίνδα ανάμεσα στην ασφάλεια από τη μια μεριά και την άσβεστη, τη διανυκτερεύουσα φλόγα του πόθου από την άλλη. Κι αν πάνω από την ακύμαντη επιφάνεια επικρατεί η εγκυμονούσα ηρεμία, βαθύτερα η πραγματικότητα ενεδρεύει για να συντρίψει τα όνειρα και να σαλπίσει ακόμη μια φορά τον θρίαμβο του ρεαλισμού και τη συντριβή των ρομαντικών.
Η μετάφραση του Νίκου Παναγιωτόπουλου αποδίδει το κείμενο στα ελληνικά με μιαν εύπλαστη γλώσσα, η οποία αντηχεί σε πολλούς τόνους.
Ηλίας Μαγκλίνης: "O Φίλιπ Pοθ στο εργαστήρι του συγγραφέα", Καθημερινή, 27.3.2005
Κώστας Κατσουλάρης, "Επιχείρηση Σάυλοκ", Βήμα, 21.10.2001
Σοφία Νικολαϊδου, "Ζούκερμαν Δεσμώτης", Νέα, 26.6.2004
Κώστας Καρακώτιας, "Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή", ΑΥΓΗ, 8.9.2000
Αγγελική Παπαδοπούλου, "Το θέατρο του Σάμπαθ", Βήμα, 15.11.1998
Τάκης Θεοδωρόπουλος, "Το ανθρώπινο στίγμα", Νέα, 14.6.2006
Roth interviewed in The Guardian -- December 2005
The Philip Roth Society
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου