Με το μέταλλο των παλιών καιρών

Τον παρακολούθησα τελευταία φορά το 2013. Η Θεσσαλονίκη τιμούσε στη 10^η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου, σε μια συγκινητική εκδήλωση, τον Δ. Ν. Μαρωνίτη. Οι πανεπιστημιακοί ανέλυσαν το έργο του, μίλησαν για τον «καλύτερο ομηριστή που είναι και καλύτερος μεταφραστής». Ήταν μια ψυχική ανάταση για όλους μας. Ένα ξέφωτο μέσα στην καταχνιά.

Τον θυμάμαι στις εκδηλώσεις της πόλης τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Μαζί με τον Μανόλη Αναγνωστάκη ήταν αυτοί που συνέβαλαν στην πολιτική και πνευματική μας ενηλικίωση. Από τις επιφυλλίδες του Βήματος, τα Δεκαοχτώ κείμενα, τα κελιά της ΕΑΤ-ΕΣΑ την περίοδο της δικτατορίας, έδωσε το στίγμα του.  Θα ήταν ένας δημόσιος διανοούμενος και όχι ένας φιλόλογος κρυμμένος βαθιά στις σελίδες των βιβλίων. Και όπως έκαναν οι άνθρωποι της γενιάς του, με το μέταλλο των παλιών καιρών, υπεράσπισε τις λέξεις του με τις πράξεις. Συνέβαλε με το παράδειγμά του, τον δημόσιο λόγο και το πνευματικό του έργο στην εθνική μας αυτογνωσία.  Αργότερα έγινε υπόθεση των φιλολόγων. Λίγοι ενδιαφέρονταν για την «πολιτική ηθική του».

Ο ίδιος στην αντιφώνησή του μίλησε για το τρίγωνο γραφή, ανάγνωση και μετάφραση που χάραξε τη ζωή του. Μνημόνευσε τα αγαπημένα του πρόσωπα και τους δασκάλους του. Τον Γ. Κακριδή, τον Ε. Κριαρά, τον Λ. Πολίτη. Ανέφερε τους φίλους του. Την Α. Κυριακίδου- Νέστορος, τον Τ. Χρηστίδη, τον Π. Ζάννα. Ένας άλλος αέρας πλανιόταν στην ατμόσφαιρα. Για να καταλάβεις όμως τι σημαίνει Π. Ζάννας πρέπει να έχεις διαβάσει το «Ημερολόγιο φυλακής». «Ύστερα χωρίς να το περιμένει –γράφει για μια συνάντησή τους με τον Μαρωνίτη μέσα στις φυλακές στις 19.5.71- τον πλησίασα και τον αγκάλιασα. Νομίζω πως κλαίγαμε – ή σχεδόν- και οι δυο. Οι φύλακες φώναζαν. Με τράνταξε. Δεν μπόρεσα να τον ρωτήσω τίποτα».

Τι σημαίνει να είσαι φυλακισμένος για τις πολιτικές σου απόψεις; Είναι ένα είδος λύπης άγνωστο την εποχή της πλήξης. Πολλά πράγματα έμειναν άγνωστα από τότε, καθώς η Ελλάδα αγουροξυπνημένη από τον ύπνο της δικτατορίας δοκίμαζε τις χάρες της μεταπολίτευσης και γνώριζε τη μπελ εποκ ενός καταναλωτικού ευδαιμονισμού, ανεμίζοντας τις πλαστικές σημαίες του πελατειακού κράτους. Μια κοινωνία χωρίς αυτοκριτική πέταξε σαν άχρηστο έρμα αυτές τις ιστορίες. Όλα ήταν πόζα. Μεγάλες λέξεις για δημοκρατία και δικαιώματα. Φλυαρίες για αγώνες και κεκτημένα. Τίποτα δεν έγινε βίωμα. Έλειπαν οι «Δοκιμές ανθρωπισμού» της παλιάς εποχής. Γι’ αυτό απορούμε από πού πηγάζει η μπόχα της Χρυσής Αυγής.

Στο τέλος σηκώθηκε όρθιος μπροστά στο πλήθος, «ωραίος σαν Έλληνας», με την χαρακτηριστική βραχνή του φωνή, θαλερή μέσα από το αδύναμο σώμα, ξαναδιαβάζοντας τις υποθήκες του. Με τα άψογα ελληνικά και τον ευθύβολο λόγο που ακονίζεται και δοκιμάζεται, για μια ακόμα φορά, πάνω στην πέτρα την πραγματικότητας: «Φασισμός είναι να σε ρωτούν δημοσίως για την ιδιωτική σου ζωή και να σε ανακρίνουν ιδιωτικά για τις δημόσιες πράξεις σου».

Κι ύστερα βούρκωσε, γιατί ήξερε ότι αυτή ήταν η ανταμοιβή της ζωής του. Όταν στη μεταπολίτευση κόσμος συσσώρευε τραπεζικούς λογαριασμούς, ψυγεία και λεμονοστύφτες από τη Ζήμενς, όταν η Ελλάδα βυθιζόταν στην ελαφρότητα και τον αμοραλισμό, εκείνος θησαύριζε με λέξεις και την αγάπη των μαθητών του. Όμηρος. Ησίοδος. Ηρόδοτος. Σολωμός. Καβάφης. Σεφέρης. Ελύτης. Ρίτσος.

«Ό,τι γράφουμε, εκτός των άλλων και προ πάντων, μας βιογραφεί» δήλωνε στον πρόλογο του «Πίσω μπρος» το 1986. Και ασφαλώς τα γραπτά του είναι η καλύτερη βιογραφία του με την οποία χάραξε βαθιά τα ελληνικά γράμματα. Οι εργασίες του, εκτός των άλλων, μας έδωσαν μια άλλη οπτική για την αρχαιοελληνική γραμματεία που την  κατέβασαν από το  εικονοστάσι. Ο λόγος του αεράκι που την καθάριζε από την σκόνη που συσσώρευσε ένας εθνικιστικός βερμπαλισμός για μια πιο αυθεντική προσέγγιση. Ωστόσο, ως ανήσυχο πνεύμα,  από το 1961 υπερέβη τα τείχη της κλασικής φιλολογίας και εμφανίστηκε ως νεοελληνιστής με έντονα κριτικό λόγο και αντιρρητικό πνεύμα σε όλο το πεδίο της νεοελληνικής λογοτεχνίας από τον Σολωμό μέχρι τους σύγχρονους πεζογράφους και ποιητές.

Ποιος ξέρει, άραγε, ότι ο Χάρολντ Μπλουμ, ένας από τους επιφανέστερους κριτικούς λογοτεχνίας στον κόσμο που έγραψε τον «Δυτικό Κανόνα», επέλεξε σε δυο τελευταία του βιβλία με συλλογές άρθρων διακεκριμένων ομηριστών, να κλείσουν με τα δοκίμια του Μαρωνίτη; Δεν πέρασε ούτε στα ψιλά των εφημερίδων.  Τα βιβλία κυκλοφορούν στη σειρά  "Bloom’s Modern Critical Views" με εισαγωγή του Χάρολντ Μπλουμ. Ο Δ. Μαρωνίτης συμμετέχει στο « Homer» με το κείμενο «The space of homilia and its signs in the Iliad and the Odyssey» και στο «Homer’ s, The Iliad» με το «The Iliadic war». Οι κλασικές σπουδές στο εξωτερικό έχουν μια παράδοση αιώνων.  Ωστόσο, τα «Ομηρικά Μεγαθέματα» είναι από τα λίγα ελληνικά έργα που  έσπασαν το φράγμα της γλώσσας και μεταφράστηκαν στα αγγλικά το 2004 από τον David Connolly.  Και η επιλογή του Χάρολντ Μπλουμ είναι η σφραγίδα και η αναγνώριση της εγκυρότητας.

Η δαψίλεια των εγκωμίων του από τις σελίδες του «Βήματος» για τον «Καθρέφτη και το Πρίσμα» με έκανε να κοκκινίσω. Αυτό ήταν και η αφορμή για την μετέπειτα γνωριμία μας. Ωστόσο, παρά τις φήμες για την αυστηρότητα και την ειρωνεία που τον συνόδευαν, εγώ στη δύση του βίου του γνώρισα έναν άνθρωπο  με μια σπάνια γλυκύτητα που είχε μια καλή κουβέντα για όλους. Μιλούσε όπως έγραφε. Αν και φιλόλογος ο λόγος του είχε μια μαθηματική ακρίβεια και την ευθυβολία του γεωμετρικού θεωρήματος.  Δεν ήταν λειψός, αλλά και  δεν περίσσευε τίποτε. Στέρεα δομή. Υποθέσεις. Επιχειρήματα. Συμπεράσματα. Υπόδειγμα νηφαλιότητας ιδιαίτερα για στους σημερινούς καιρούς όπου, κατά την έκφραση του Θεοτοκά, επικρατεί ο «πνευματικός μιλιταρισμός».

Ξαναθυμάμαι εκείνη την ημέρα του Μαΐου. Ναι. Ο Μαρωνίτης έκλαψε. Έκθετος και ανυπεράσπιστος στα βλέμματά μας, αλλά βαθύτατα ανθρώπινος. Και η πόλη του τον χειροκροτούσε βασανιστικά. Του έδινε απλόχερα την αγάπη της ως ελάχιστο αντίδωρο για όσα πρόσφερε. Τιμούσε τον ζωντανό μύθο της -έναν από τελευταίους- μιας εποχής που χάνεται ανεπιστρεπτί.

 Παρέμβαση τχ. 182