Κραυγές και ψίθυροι. Η διαχείριση της μνήμης του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη.

Το παρακάτω κείμενό μου είναι από τον πρόλογο του προγράμματος της παράστασης "ΡΑΧΗΛ" του Γρηγορίου Ξενόπουλου, σε σκηνοθεσία Πέτρου Ζηβανού από το Κέντρο Θεατρικής Έρευνας Θεσσαλονίκης. Το θέμα της είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους,   μιας Εβραίας και ενός Χριστιανού στη Ζάκυνθο στα τέλη του  δέκατου ένατου αιώνα, ενώ γύρω τους  εξελίσσεται ένα πογκρόμ εναντίον Εβραίων μέσα από τις γνωστές, δυστυχώς ακόμη και σήμερα, «συκοφαντίες αίματος».

"Τότε παίρνω το μολύβι και το τετράδιο και γράφω αυτό που δεν θα μπορούσα να πω σε κανέναν". Με τις λέξεις αυτές, αφετηριακή πράξη του  «Εάν αυτός είναι ο άνθρωπος»,  ο Primo Levi, ένας μάρτυρας  του Άουσβιτς,  προσπαθεί να αγγίξει τη μνήμη, να εκφράσει το ανείπωτο. Να περιγράψει το Κακό που σε μια οριακή στιγμή της νεωτερικότητας έριξε τον άνθρωπο στην έσχατη ταπείνωση, απογυμνώνοντάς τον από κάθε τι ανθρώπινο. Όμως ένα ανέκφραστο έρµα θα παραμένει πάντα βουτηγµένο στον σκοτεινό πόντο της γλώσσας.

Το Ολοκαύτωμα δεν ήταν μια φυσική καταστροφή, αλλά ένα κοινωνικό γεγονός που πραγματώθηκε βήμα βήμα από καθημερινούς ανθρώπους οι οποίοι  ενστερνίστηκαν τις προκαταλήψεις, τα κηρύγματα του μίσους, της βίας, της υπεροχής της δικής τους φυλής ή του δικού τους έθνους έναντι των «Άλλων». Από συνηθισμένους ανθρώπους που ακολούθησαν μεγάλους ηγέτες, που υπάκουσαν αδιαμαρτύρητα,  που εκτέλεσαν διαταγές ή σιώπησαν μπροστά φρίκη.
Η Θεσσαλονίκη θυσίασε ακριβά στο βωμό του παραλογισμού. Φεβρουάριος 1943: Οι Εβραίοι της πόλης υποχρεώνονται να φορέσουν το κίτρινο αστέρι. Μεταφέρονται σε γκέτο. Σηµαδεύονται τα σπίτια και τα καταστήματά τους. Δευτέρα 15 Μαρτίου: Οι πρώτοι 2.800 φορτώνονται σε τρένα για τη νότια Πολωνία. Μέχρι τον Αύγουστο του 1943 σαράντα πέντε χιλιάδες μεταφέρονται στο Άουσβιτς και θανατώνονται στους θαλάµους αερίων. Συνοικίες ολόκληρες. Μια πόλη, από το λιμάνι ως τον Λευκό Πύργο κι αποκεί ως τη Μαρτίου, είναι δυνατόν να περάσει μέσα από λίγες καμινάδες;

«Παρόλο που ή πόλη δεν φταίει για τα εγκλήματα τωνναζί, ωστόσο υπάρχει μια υποδόρια ενοχή, ότι οι άνθρωποι αυτοί που ζούσαμε δίπλα τους τόσα χρόνια και οι οποίοι κάποτε ήταν και οι αφέντες αυτής της πόλης, αυτό ούτε τους το αναγνωρίσαμε ούτε τους συμπαρασταθήκαμε, εκτός από λίγες εξαιρέσεις» (Ντίνος Χριστιανόπουλος - ΑΥΓΗ 1.1.2005). Ο Δήμος Θεσσαλονίκης τον περασμένο Ιούνιο, μετά από 65 χρόνια, ανακάλυψε το Ολοκαύτωμα και τίμησε τους επιζώντες. Όλο αυτό το διάστημα οι ψίθυροι  συνόδευαν το εκκωφαντικό γεγονός, εκεί όπου έπρεπε να ακουστεί η κραυγή. Το συνόδευε, όμως, και η ένοχη σιωπή εκείνων που, όπως γράφει ο Γιώργος Ιωάννου, είχαν ανοίξει τα εβραίικα μαγαζιά κι έβλεπες «κρεβάτια, μπουφέδες, ντουλάπες, καναπέδες, κομοδίνα, να ανεβαίνουν με σκοινιά σε δεύτερα και τρίτα πατώματα, που βέβαια δεν φαίνονταν από το δρόμο» («Εν ταις ημέραις εκείναις»), αναφερόμενος στο «γιάγμα», τη διαρπαγή των περιουσιών που ακολούθησε τη φυγή των Εβραίων.

Η «Ραχήλ» του Γρηγόριου Ξενόπουλου, από το Κέντρο Θεατρικής Έρευνας Θεσσαλονίκης,  είναι μια στιγμή στον αγώνα της μνήμης ενάντια στη λήθη. Μια παράσταση που προσπαθεί, με τον δικό της λόγο,  να σπάσει τις προκαταλήψεις, να ταράξει την αµέριµνη συνείδηση της πόλης, υπενθυμίζοντας, με τον τρόπο της,  μια συλλογική ενοχή που δεν βιώθηκε.

info:

ΡΑΧΗΛ;! του Γρηγορίου Ξενόπουλου

• Ζάκυνθος, τέλη δέκατου ένατου αιώνα. Μέρες του Πάσχα. Ένας έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, που μεγάλωσαν σε γειτονικά σπίτια χωρίς προκαταλήψεις, προσπαθεί να ανθίσει. Μια Ελληνίδα Εβραία και ένας Έλληνας Χριστιανός.

Γύρω τους κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας των Χριστιανών, εξελίσσεται ένα ποκγκρόμ εναντίον των Ελλήνων Εβραίων μέσα από τις γνωστές, δυστυχώς ακόμη και σήμερα, «συκοφαντίες αίματος».

• Ένα σπάνιο και μοναδικό έργο της ελληνικής δραματουργίας που προσεγγίζει τις σχέσεις Ελλήνων Εβραίων και Χριστιανών χωρίς ρατσιστικά ή φυλετικά στερεότυπα.

• Ένα από τα σχεδόν άγνωστα αλλά και τα πιο ολοκληρωμένα, σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα, έργα του.

• Θεσσαλονίκη 1912-2012. Η πόλη των φαντασμάτων. Είναι γνωστό το πολύχρωμο πληθυσμιακό παρελθόν της, ο πολυπολιτισμικός και κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της, καθώς και οι ιστορικά βεβαιωμένοι ισχυρότατοι δεσμοί της, με ένα ιδιαίτερα ακμάζον εβραϊκό στοιχείο (κυρίως από το 1492 και μετά –Σεφεραδίτες), που για πολλούς αιώνες σφράγισε όλες τις πτυχές της κοινωνίας, της οικονομίας και του πολιτισμού αυτής της πόλης, μέχρι να οδηγηθεί –ως έρμαιο ή εξιλαστήριο θύμα– στα κρεματόρια της Ναζιστικής Γερμανίας.

• Όλο και περισσότερο σήμερα –συνειδητά ή ασυνείδητα– ένα μαύρο πέπλο λήθης και αδιαφορίας εμποδίζει τις νέες γενιές των θεσσαλονικέων να έρθουν σε «δημιουργική επαφή» με αυτό το σημαντικό κομμάτι της πρόσφατης ιστορίας τους.

• Μια παράσταση του Κέντρου Θεατρικής Έρευνας Θεσσαλονίκης για τα 100 χρόνια της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Διανομή
Μάρα Τσικάρα
Γιάννης Τσίκουλας
Τζίμης Κούρτης
Κώστας Βουρλιώτης
Γιάννης Γκουντάρας
Κατερίνα Γιαννούλη
Νίκος Νικολαϊδης
Χρήστος Τσαβλίδης
Έλενα Μιχαηλίδη

Συντελεστές

Σκηνοθεσία – κείμενο παράστασης
Πέτρος Ζηβανός

Σκηνικά
Λίλα Καρακώστα

Κοστούμια
Νατάσα Ζηβανού

Μουσική
Κώστας Βόμβολος

Σχεδιασμός φωτισμού
Κώστας Βουρλιώτης, Πέτρος Ζηβανός

Κινησιολογία
Ιωάννα Μήτσικα

Video
Γιάννης Πειραλής, Βιργινία Ρηγάκη

Οργάνωση παραγωγής
Γιάννης Γκουντάρας, Art Minds

Με την ευγενική υποστήριξη της Ισραηλίτικης κοινότητας Θεσσαλονίκης

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Πρεμιέρα: Σάββατο 07 Απριλίου 2012

Χώρος: Αίθουσα Μάντεως Τειρεσία, Γεωργίου Κωνσταντινίδη 15 & Μάντεως Τειρεσία.
(Περιοχή Δελφών με Παρασκευοπούλου–Περιοχή θεάτρων Άνετον–Αμαλία–Ράδιο Σίτυ)
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στις 21:15
Εισιτήρια: Kανονικό 15 ευρώ, Φοιτητικό – Εκπαιδευτικό 10 ευρώ
(Με την επίδειξη κάρτας ανεργίας 7 Ευρώ)
Κρατήσεις θέσεων: 2310 865 904 (Πέμπτη – Κυριακή, 17:30 – 20:30)