Τετάρτη 2 Απριλίου 2008

Ivan Klíma - "Ούτε άγιοι ούτε άγγελοι"


Ο πειρασμός της αθωότητας

ΙΒΑΝ ΚΛΙΜΑ, Ούτε άγιοι ούτε άγγελοι,
Μεταφρ. Βικτώρια Τράπαλη
εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2007, σ. 307


Η ζωή είναι ένας αγώνας όπου η προδοσία εναλλάσσεται με την εγκατάλειψη, μάς λέει ο εβραϊκής καταγωγής Τσέχος πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας Ιβάν Κλίμα. Ο ίδιος γνωρίζει καλά τις δυσκολίες της αφού, παιδί ακόμη, έζησε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Τερεζίν. Υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και αργότερα κυνηγήθηκε απ’ αυτό. Τα βιώματά του έδωσαν μια έντονη κοινωνική διάσταση στο έργο του, στο οποίο η ιδιωτική σφαίρα φωτίζεται και επηρεάζεται από τα δημόσια γεγονότα.

Το 1968 η εισβολή των σοβιετικών τον βρίσκει καθ’ οδόν προς το πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Σε αντιδιαστολή προς τον Μίλαν Κούντερα δεν διέφυγε στο εξωτερικό -μια κατηγορία την οποία απευθύνουν στο διάσημο συγγραφέα οι ομοεθνείς του- αλλά επέστρεψε στην πατρίδα του. Ο κύριος λόγος για τον οποίο το έκανε, όπως δήλωσε σε συνέντευξή του- εκτός από τη γλώσσα- ήταν ότι «με εξαίρεση τον Κόνραντ και τον Ναμπόκοφ οι περισσότεροι συγγραφείς οι οποίοι εγκατέλειψαν την πατρίδα τους είχαν σοβαρά προβλήματα για να συνεχίσουν». Οι συνθήκες εκείνης της περιόδου περιγράφονται στο Έρωτας και σκουπίδια, το οποίο πούλησε πάνω από 100.000 αντίτυπα στην Τσεχία, και αντανακλά αυτοβιογραφικά βιώματα από την εποχή που επαγγελματικά έκανε τη θητεία τους ως οδοκαθαριστής τους δρόμους της Πράγας.

Το Ούτε άγιοι ούτε άγγελοι εκδόθηκε το 1999. Όπως και στο προηγούμενο βιβλίο του Περιμένοντας το σκοτάδι, περιμένοντας το φως διερευνά το άτομο το οποίο στέκεται αμήχανο στη μετακομμουνιστική κοινωνία. Η δομή του βιβλίου είναι σχετικά απλή. Τρεις φωνές οι οποίες εναλλάσσονται σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση εξομολογούνται τη ζωή τους, καταθέτοντας η κάθε μια τη δική της οπτική. Η πολυφωνική αυτή τεχνική κατορθώνει να δώσει μια εικόνα των τριών γενιών τις οποίες εκπροσωπούν οι ήρωες.

Μια σαρανταπεντάχρονη οδοντίατρος, η Κριστίνα, κόρη στελέχους του καθεστώτος με τον σκοτεινό ρόλο του ανακριτή, γεννημένη την ίδια μέρα που πέθανε ο Στάλιν, πετυχημένη στο να μειώνει τον σωματικό πόνο των ανθρώπων, όπως φιλάρεσκα δηλώνει, είναι ανίκανη να διαχειριστεί τον ψυχικό της πόνο και τις σχέσεις με τους άλλους. Ο αποτυχημένος γάμος, ο αυστηρός και αυταρχικός πατέρας, η δύσκολη σχέση της με τον κατά δεκαπέντε χρόνια νεότερο εραστή θα την οδηγήσουν στο αλκοόλ και την κατάθλιψη.

Ο νεαρός Γιαν κουβαλάει το δικό του φορτίο από την παλιά εποχή. Το βάρος του βασανισμένου και δολοφονημένου από το προηγούμενο καθεστώς πατέρα. Γι’ αυτό παρατάει τις σπουδές του και αφιερώνεται στη διερεύνηση των αρχείων της μυστικής αστυνομίας, για να αποδοθεί δικαιοσύνη σε όσους πρωταγωνίστησαν και χρησιμοποίησαν τη βία.

Η δεκαεξάχρονη Γιάννα, κόρη της Κριστίνας, είναι το τρίτο βασικό πρόσωπο της ιστορίας. Η εφηβική αντίδραση απέναντι στη οικογένειά της θα την οδηγήσει στα πολύχρωμα λιβάδια της έκστασης και των ουσιών, στην απομάκρυνση από το σχολείο, στους έρωτες χωρίς συναίσθημα.

Ο Ιβάν Κλίμα φαίνεται να κατοπτεύει τον κόσμο από μια ηθική σκοπιά. Η κεντρική ηρωίδα βρίσκεται σε κρίση γιατί δεν έχει μάθει να συγχωρεί. Προδομένη από τον πατέρα, απατημένη από τον σύζυγο και τον εραστή της δεν μπορεί πια να αγαπήσει. Η μυθιστορηματική δράση μέσα από τη σκιαγράφηση των χαρακτήρων, των οικογενειακών και ερωτικών σχέσεων τείνει να αναδείξει τις νευρώσεις των προσώπων τα οποία αδυνατούν να εξημερώσουν την προδοσία, την απώλεια της αγάπης και να κατανοήσουν τις παγίδες τη ζωής. Επειδή, όμως, όλοι μας δεν είμαστε ούτε άγιοι ούτε άγγελοι, όσοι δεν συγχωρούν, όσοι δεν το αποδέχονται παραμένουν ανάπηροι και ανολοκλήρωτοι.

Ο συγγραφέας στέκεται με συμπάθεια απέναντι στους ήρωες τους και προσπαθεί να εικονογραφήσει με ακρίβεια, λεπτότητα και τρυφερότητα τη δυσκολία των ανθρώπινων σχέσεων. Με μια μάλλον παραδοσιακή αφηγηματική δομή, με πλοκή χωρίς ιδιαίτερες κορυφώσεις στοχεύει κυρίως στην πολυπρισματική αποτύπωση των χαρακτήρων και την ανάδειξη της εσωτερικότητας των ηρώων. Κατορθώνει, όμως, να ελέγξει το υλικό του και να υφάνει μια ενδιαφέρουσα ιστορία στην οποία δεν φαίνονται οι συνδετικοί αρμοί, ενισχύοντας έτσι την αξιοπιστία της αφήγησης. Η γλώσσα, ιδιαίτερα της επαναστατημένης εφήβου, αποδίδει με επάρκεια την ψυχολογική δομή των προσώπων.

Ο Ιβάν Κλίμα με το μυθιστόρημά του, αλλά και ο Μίλαν Κούντερα, ο Βάτσλαβ Χάβελ, ο Πάβελ Κόχουτ μας υπενθυμίζουν ότι η Πράγα των συγγραφέων και η μεγάλη πνευματική παράδοση της κεντρικής Ευρώπης δεν είναι μόνον ένας μύθος αλλά και μια ζωντανή παρουσία.

3 σχόλια:

ναυτίλος είπε...

Πολύ κατατοπιστική και ενδιαφέρουσα παρουσίαση για τον Ιβαν Κλίμα.Δεν έχω διαβάσει προς το παρόν κάποιο βιβλίο του αν κι έχω κάνα δυο.Το πρόβλημα μου είναι ότι οι Τσέχοι συγγραφείς μεταφράζονται συνήθως από τ'αγγλικά όπως φαντάζομαι συμβαίνει καιμε τον Κλίμα αν και δε δηλώνεται πάντα από τους εκδότες Ένας γνωστός μου Τσέχος καθηγητής αγγλικών μου έλεγε πόσο διαφορετικά του φαίνονταν τα σπουδαία μυθιστορήματα του Κόχουτ ,του Κλίμα αλλά και του Χράμπαλ (ας μην ξεχνάμε τον κατά τη γνώμη μου σπουδαιότερο σύγχρονο Τσέχο συγγραφέα-δεν είναι και πολλά χρόνια που πέθανε) μεταφρασμένα στα αγγλικά , ειδικά του Χράμπαλ που το λεπτό του χιούμορ αλλοιώνεται εντελώς.Φαντάσου τώρα εμείς να τους μεταφράζουμε από τα αγγλικά.Ωστόσο απ' ότι θυμάμαι ο Χράμπαλ έχει μεταφραστεί κι από τα τσέχικα ενώ ο Κόχουτ κι απ' τα γερμανικά.

Μάκης Καραγιάννης είπε...

Aγαπητέ ναυτίλε

Το πρόβλημα που θέτεις είναι υπαρκτό για όλους τους συγγραφείς που προέρχονται από μικρές χώρες. Ο άλλος μεγάλος τσέχος, ο Μίλαν Κούντερα περιγράφει πολύ γλαφυρά στην "Τεχνη του μυθιστορήματος" πως οι μεταφραστές του ξαναέγραφαν τα μυθιστορήματά στολίζοντας το ύφος του. Μάλιστα κάποιος που δεν ήξερε καθόλου τσέχικα του δήλωσε ότι το μετέφρασε...με την καρδιά.
Γι' αυτό και έγραψε το δικό του προσωπικό λεξικό.
Ωστόσο νομίζω ότι το πρόβλημα παραμένει.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ είπε...

Κι εγώ τον έχω ακουστά αυτόν τον συγγραφέα αλλά γενικά δυσκολεύομαι να διαβάσω μεταφρασμένα βιβλία .Προφανώς φταίνε οι μεταφραστές γιατί δεν μπορώ να εξηγήσω το γεγονός ότι κυκλοφορούν νομπελίστες συγγραφείς που δεν διαβάζονται . Τείνω να πιστέψω ότι η λογοτεχνία δεν μεταφράζεται κάτι που το πιστεύω ακράδαντα για την ποίηση .Δυστυχώς όμως τελευταία επαληθεύεται αυτό και με την πεζογραφία . Η γλώσσα είναι περίσσότερο αίσθηση παρά συντακτκό και γραμματική . Πρέπει να έχει και λογοτεχνικό ταλέντο ο μεταφραστής για να αποδώσει την αίσθηση ενός κειμένου .Τώρα αν η μετάφραση προέρχεται από μια προηγούμενη μετάφραση , τρέχα γύρευε ..... Μάκη μου μεταξύ των άλλων σου εύχομαι και Καλό Πάσχα.