Κική Δημουλά

Η ποίηση και η παρουσία της Κικής Δημουλά

Η επιφυλακτική στάση της κριτικής απέναντι στην τελευταία ποιητική συλλογή της Κικής Δημουλά, «Χλόη Θερμοκηπίου», δημιούργησε θόρυβο και άνοιξε έναν διάλογο για το έργο και τη δημόσια παρουσία της. «Ποιητική παρακμή», «έπαινος Κικής Δημουλά», «συντηρητική αισθητική», «συνομωσίες», «ζηλόφθονο πάθος» είναι μερικά από όσα έχουν γραφεί στον τύπο και στα λογοτεχνικά περιοδικά.

Η διαμάχη επανέφερε στην επικαιρότητα το ερώτημα για τον τρόπο με τον οποίο ασκείται η κριτική.
Ας υπενθυμίσουμε τα αυτονόητα. H Κική Δημουλά είναι μια από τις κορυφαίες ποιητικές φωνές σήμερα. Όμως, η έκδοση ενός νέου βιβλίου είναι αφορμή για νέες αναγνώσεις, ευκαιρία για να τίθενται γενικότερα ερωτήματα, τα οποία αφορούν τους όρους πρόσληψης και την αξία ενός ποιητικού έργου. Βεβαίως, οι κριτικοί δεν είναι αναμάρτητοι αλλά, επίσης, «δεν υπάρχουν ούτε ιερά πρόσωπα ούτε ιερά κείμενα». Και προπάντων, η κριτική δεν έχει ανάγκη από δοξολογίες ή ιοβόλα επίθετα, αλλά από λογικά επιχειρήματα από τα οποία και η ίδια κρίνεται διαχρονικά. Αναλυτικότερα έχω εκθέσει τις απόψεις μου στο «Περί κριτικής και κριτικών λόγος».

Αποσπάσματα του διαλόγου ακολουθούν παρακάτω, ενώ παρατίθενται οι πηγές από τις αντλήθηκαν για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα.

Καλή ανάγνωση

«Ίσως η πιο εξόφθαλμη εξωλογοτεχνική προϋπόθεση για την καθιέρωση της Δημουλά έγκειται στη βιωματική και ψυχοσυναισθηματική εγγύτητα ή και συγγένεια που καλλιεργήθηκε ανάμεσα στο έργο της ποιήτριας και στο (κατά βάση, υποθέτω, γυναικείο) κοινό της, εγγύτητα ή συγγένεια στερεωμένη στη βάση των συνθηκών οικογενειακής ζωής, του συναισθηματικού κόσμου και του ψυχισμού του γυναικείου φύλου. Για την κριτική, εξάλλου, η καθιέρωση της Δημουλά φαίνεται να ανταπέδωσε στην αναμφισβήτητη αξία της ποίησής της την από καιρό οφειλόμενη αναγνώριση συλλήβδην της καλής ελληνικής γυναικείας ποίησης» Ευριπίδης Γαραντούδης

« Η ανάδυση λοιπόν της ποίησης της Δημουλά συμβαίνει στο τέλος της θερμής δεκαετίας του '80, με τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» (1988), και η πρόσληψή της αρθρώνεται με κυρίαρχο στοιχείο την απολιτικά προσωποκεντρική έκφραση της περιρρέουσας κόπωσης του πολιτικού στοιχείου, ακόμα και του γυναικείου κινήματος, αφού, όπως σωστά επισημαίνει εδώ ο Γαραντούδης, η ποίησή της διαχειρίζεται τη γυναικεία ιδιαιτερότητα με "εγγύτητα ή συγγένεια στερεωμένη στη βάση των συνθηκών οικογενειακής ζωής". Αυτή η συντηρητική προσήμανση της ποίησης της Δημουλά είναι που χρήζει κριτικής αντιμετώπισης, από εδώ μπορεί κάποιος να οδηγηθεί και στην ψαύση της κατ' ουσίαν συντηρητικής αισθητικής της, δηλαδή στην γλυκερότητα του λυρισμού της, στο "αλάφρωμα" των λέξεων (η απογύμνωσή τους είναι άλλο πράγμα...), εν τέλει στη διακόσμηση μιας επίπεδης καθημερινότητας.» Κώστας Βούλγαρης

«Ο άθλος της Δημουλά, διότι περί άθλου πρόκειται, έγκειται ακριβώς στο αντίθετο του ισχυρισμού του Γαραντούδη. Η δημιουργική φωνή της Δημουλά, φωνή ιδιότυπη και θεματολογία "δύσκολη" που δεν προσφέρεται για μεγαλοστομίες, μετουσιώνει αυτήν τη συχνά αβίωτη και συντηρητική καθημερινότητα, χωρίς καθόλου "γλυκερούς λυρισμούς" [Βούλγαρης] και χωρίς καμία διακοσμητική διάθεση. Γιατί η Δημουλά δεν ενδιαφέρεται ούτε να δικαιολογήσει τη θέση της μέσα στην οικογένεια, ούτε -πολύ περισσότερο- να αρθρώσει πολιτικό και φιλοσοφικό λόγο, ούτε βεβαίως να γράψει φεμινιστική μπροσούρα για τον ισχυρότερο ίσως κατασταλτικό μηχανισμό του κράτους, την οικογένεια, που όλους μας αλέθει στον αδυσώπητο μύλο της.» Ελένη Χοντολίδου

«Αν όμως η δημόσια συμπεριφορά της Δημουλά προκαλεί θλίψη, ακόμη πιο θλιβερό είναι το φαινόμενο της ποιητικής παρακμής της. Πράγματι, μετά το "Χαίρε ποτέ" (που είναι μαζί με "Το λίγο του κόσμου" τα καλύτερα βιβλία της), η Δημουλά, ή μάλλον η ποίησή της βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Όχι πως στο χρονικό αυτό διάστημα δεν έγραψε και μερικά αξιόλογα ποιήματα ή στίχους. Όμως η συντριπτική πλειονότητα των ποιημάτων της είναι ποιοτικά πολύ κάτω από ένα ανεκτό αισθητικό επίπεδο». Νίκος Λάζαρης

«Εδώ και καιρό μια υπόγεια, ύπουλη, υποχθόνια συνωμοσία αναπτύσσεται εις βάρος της Κικής Δημουλά. Γνωρίζω καλά τους μηχανισμούς και τις τεχνικές των σκευωρών. Σαν τους ασπάλακες, τους τυφλοπόντικες, συναθροίζονται σε σπίτια, μαγειρεύουν το φαρμάκι τους με περίτεχνες συνταγές και προχωρούν σε προγραφές. Αλλά και σε δοξολογίες. Γιατί οι «παρέες» αυτές έχουν τους εκλεκτούς τους και τους αποδιοπομπαίους τράγους τους. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς πολύ παρατηρητικός για να αντιληφθεί πώς εκδηλώνεται η ομαδική επίθεση στον στόχο ή πώς ενορχηστρώνονται οι ύμνοι και τα ωσανά. Ραδιόφωνα, κανάλια, εφημερίδες, περιοδικά μέσα σ' ένα μικρό χρονικό διάστημα πυροβολούν ή ραίνουν με ροδοπέταλα τον φαρμακό ή τον νυμφίο.» Κώστας Γεωργουσόπουλος

«Επειδή συμβαίνει να έχω διατυπώσει, πρώιμα, επιφυλάξεις, ως γραμματικός, για την ποίηση της Δημουλά και, πρόσφατα, υπέδειξα συγκεκριμένο κείμενο ως αφετηρία για την ερμηνεία του φαινομένου που συνιστά η αξιολόγηση και πρόσληψή της, οφείλω να επανέλθω. Ως τότε δεν προλαβαίνω να σημειώσω παρά τούτο μόνο: εάν, όπως ψιθυρίζεται, η Κική Δημουλά ενδέχεται να φέρει στη χώρα ευρωπαϊκές ή και διεθνείς διακρίσεις, ποιανού θα κακοφαινόταν; Εάν όμως κάτι τέτοιο προϋποθέτει καταστολή ή αναστολή της κριτικής και, πράγμα τρισχειρότερο, υποστολή των κριτηρίων της, να μας λείπει.» Ανδρέας Μπελεζίνης

«δεν υπάρχουν ούτε ιερά πρόσωπα ούτε ιερά κείμενα. Και για να ξεκινήσουμε από τα πρόσωπα, όπως κρίνονται όλες οι δημόσιες παρουσίες, και συχνότατα κατά τον οξύτερο τρόπο, έτσι κρίνεται και η δημόσια παρουσία μιας ποιήτριας, η οποία, ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, έχει δώσει στις ημέρες μας αλλά και παλαιότερα λαβές για καθ' όλα νόμιμες επικρίσεις.» Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

«H Δημουλά πουλάει και αγαπιέται γιατί τρύπωσε στις πιο μύχιες σκέψεις των ανθρώπων που παιδεύονται σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον φθαρμένων τύπων σχέσεων και βάλλονται στην καθημερινότητα της πίεσης, του ανταγωνισμού, των αδιεξόδων, της γενικευμένης φθίνουσας επικοινωνίας.» Ιωάννα Καρυστιάνη

Ο διάλογος

Ευριπίδης Γαραντούδης: "Tο τέλος των ποιητικών μύθων", Νέα, 30.7.2005
Κώστας Βούλγαρης: "Με αφορμή την Κική Δημουλά, η κριτική της ποίησης", Αυγή, 7.8.2005
Κώστας Βούλγαρης: "Με αφορμή την Κική Δημουλά, η κριτική της ποίησης (2)", Αυγή, 14.7. 2005
Ελένη Χοντολίδου: "Mε αφορμή τα μοντέλα και τις στάρλετ που διαβάζουν ποίηση: έπαινος Κικής Δημουλά"-Απάντηση Κώστα Βούλγαρη, Αυγή 30.10.2005
Νίκος Λάζαρης, «Η ποιητική παρακμή της Κικής Δημουλά», Νέα Εστία, τχ. 1.785, Ιανουάριος 2006
Μαρία Τοπάλη: "Διδακτική ύλη", Ποίηση, τχ.26, Φθινόπωρο - Χειμώνας 2005
Κώστας Γεωργουσόπουλος, "H αλεπού και τα σταφύλια", Νέα, 25.2.2006
Μαρία Τοπάλη: Απάντηση στον Κώστα Γεωργουσόπουλο, Νέα, 13.3.2006
Ανδρέας Μπελεζίνης: "Κριτική υπό καταστολή", Ελευθεροτυπία, 17.3.2006
Ιωάννα Καρυστιάνη: "Τρύπωσε στις πιο μύχιες σκέψεις των ανθρώπων", Καθημερινή, 16.7.2006
Τιτίκα Δημητρούλια: "Οι όροι του δημοσίου διαλόγου περί της ποίησης και της κριτικής της", Καθημερινή, 16.7.2006
Σωκράτη Τσιχλια: "Το λίγο του κόσμου της κριτικής...", Καθημερινή, 16.7.2006
Βαγγέλης Χατζηβασιλείου: "Η Κική Δημουλά και η κριτική", Ελευθεροτυπία, 11.8.2006

"Χλόη θερμοκηπίου"-Κριτικές

Κώστας Γ. Παπαγεωργίου: "Παραμυθητικές αναθυμιάσεις της μνήμης", Ελευθεροτυπία, 27.5.2005
Νίκος Δαββέτας: "Πρόσφυγας από την ανυπαρξία", Βήμα, 29.5.2005
Γιάννης Παπακώστας: "H «εσωτερική πατριδογνωσία» της Δημουλά", Καθημερινή, 10.7.2005
Πένυ Αποστολίδου: "Tο ξημέρωμα στην ποίηση της Κικής Δημουλά", Καθημερινή, 31.1.2006

Συνεντεύξεις

ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ: "Φτασμένοι είναι μόνο οι νεκροί" : Συνέντευξη στη Μικέλα Χαρτουλάρη, Νέα, 19.5.2001
ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ: "Το ωραίο ζητούμενο", Συνέντευξη στη Μαίρη Παπαγιαννίδου, Βήμα, 29.11.1998

Η ποίηση της Κικής Δημουλά στο διαδίκτυο. (Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού)

1.	Άφησα να μην ξέρω
	(από Tο λίγο του κόσμου, Στιγμή 1994)
2.	Δεν βαριέσαι
	(από Tο λίγο του κόσμου, Στιγμή 1994)
3.	Kλέφτες στη σκέψη
	(από το Eνός λεπτού μαζί, Ίκαρος 1998)
4.	Mονόκλινο σύμπτωμα
	(από το H εφηβεία της λήθης, Στιγμή 1994)
5.	Oι λυπημένες φράσεις
	(από Tο λίγο του κόσμου, Στιγμή 1994)
6.	Σαν να διάλεξες
	(από το H εφηβεία της λήθης, Στιγμή 1994)
7.	Συγκοινωνούντα φαινόμενα
	(από το Ήχος απομακρύνσεων, Ίκαρος 2001)
8.	Tα αγνοούμενα
	(από το Ήχος απομακρύνσεων, Ίκαρος 2001)
9.	Tο άλλοθι
	(από το Eνός λεπτού μαζί, Ίκαρος 1998)
10.	Tο σπάνιο δώρο
	(από το H εφηβεία της λήθης, Στιγμή 1994)
11.	Tου Λαζάρου
	(από το Eνός λεπτού μαζί, Ίκαρος 1998)
12.	Ωδή σε μια επιτραπέζια λάμπα
	(από Tο λίγο του κόσμου, Στιγμή 1994)