Danilo Kis

Οι συγγραφικοί πειραματισμοί και το στοίχημα της γραφής

«Σοφίτα»
Μετάφραση: Ράντοβαν Μπρκόβιτς
«ΙΝΔΙΚΤΟΣ», Αθήνα 2004, σελ. 157

Γνώρισα τον Ντανίλο Κις, τον έσχατο γιουγκοσλάβο συγγραφέα, μέσα από τις μακρές αφηγήσεις του ζωγράφου και φίλου μου Κώστα Ντιού, ο οποίος στα τέλη της δεκαετίας του ’70 του κουβαλούσε ρακή από την Ελλάδα και περιδιάβαζε μαζί του στα καφέ του Μον Παρνές. Αργότερα τον απόλαυσα αναγνωστικά στην εξαιρετική «Εγκυκλοπαίδεια των νεκρών», όπου στα διηγήματά της επαναπραγματεύεται, όπως ο Μπόρχες, ιστορίες από τον Σίμωνα τον Μάγο και τους γνωστικούς μέχρι τους σύγχρονους θρύλους.

«Είμαι ένας μπάσταρδος συγγραφέας που δεν έρχεται από κανέναν τόπο», γράφει στη συλλογή δοκιμίων του με τίτλο «Homo poeticus». Παρ’ όλα αυτά τα έργα του, αγκυρωμένα στην Ιστορία, περιέχουν τους εφιάλτες του 20^ου αιώνα. Τα σημαντικότερα απ’ αυτά, δυστυχώς, όπως το « Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς» και το «Κλεψύδρα» που αποτελούν μια καταγγελία εναντίον του σταλινισμού και του ναζισμού του Άουσβιτς αντίστοιχα, δεν έχουν μεταφραστεί στην Ελλάδα.

Η «Σοφίτα» είναι το πρωτόλειό του. Δεν έχει το βάθος και την ωριμότητα των επόμενων έργων. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι « έχει μέσα τον πυρετό της εκμάθησης». Ωστόσο, διαφαίνονται οι αρετές και το θεωρητικό υπόβαθρο που στηρίζει τις συγγραφικές επιλογές. Αντανακλά την εικονοκλαστική διάθεση της δεκαετίας του 60, η οποία ήταν σημαντική, γιατί αμφισβητούσε την αυτάρκεια και την αποτελεσματικότητα του μυθιστορηματικού κόσμου, τις καταστατικές του συντεταγμένες.

Με τα πρώτα του μυθιστορήματα αμφισβητεί τις παραδοσιακές αφηγηματικές μεθόδους ανιχνεύοντας μια λογοτεχνία των «τεκμηρίων» ή την «ποιητική του ντοκιμαντέρ και της φαντασίας», όπως ο ίδιος την ονομάζει, με την ενσωμάτωση επιστολών, ρεπορτάζ εφημερίδων, δρομολογίων, οικογενειακών ντοκουμέντων κτλ. Στη «Σοφίτα» παρατίθενται σειρά από λατινικές παροιμίες, ημερολόγια, κατάλογοι, λίστες ενοίκων και κρασιών. Το παιχνίδι της διακειμενικότητας φτάνει, ίσως, στα έσχατα όριά του καθώς μεταφέρει και χρησιμοποιεί αυτούσιο τον μακροσκελή διάλογο της μαντάμ Σοσά και του το Χανς Κάστορπ από το «Μαγικό βουνό» του Τόμας Μαν. Όμως, εκεί όπου οι συγγραφείς αγωνίζονται να παρασύρουν τον αναγνώστη και να τον καταστήσουν αιχμάλωτο της γοητείας τους, ο Ντανίλο Κις του τραβάει το χαλί κάτω από τα πόδια παρεμβαίνοντας και σχολιάζοντας το εν εξελίξει μυθιστόρημα, υπονομεύοντας την αληθοφάνεια και τις αυταπάτες του. «Να απομυθοποιήσω τη Σοφίτα! Να τη ζεστάνει ο Ήλιος». Οι παρένθετες απόψεις του αφηγητή αναφέρονται στην ιστορία που κατασκευάζεται, τονίζοντας τους αρμούς και την τεχνητή φύση της αφήγησης, το υλικό και τους χαρακτήρες που περιμένουν για να πάρουν υπόσταση.

Η αρχή της Σοφίτας είναι μια ερωτική ιστορία η οποία ακουμπά στον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Η οργάνωση της μυθοπλασίας γίνεται από ένα πληγωμένο υποκείμενο με ευαίσθητο ψυχισμό, που αδυνατεί να προσαρμοστεί και να συμβιβαστεί με το περιβάλλον του. Χωρίς κοινωνικές αναφορές παρακολουθούμε τους κυματισμούς και την εξομολόγηση μιας συνείδησης που αιμάσσει από τον ανεκπλήρωτο έρωτα και τις υπαρξιακές αγωνίες, ενοφθαλμίζονας στην ιστορία τα αδιέξοδα της ζωής του και την δημιουργική περιπέτεια της γραφής.

Ποικίλοι είναι οι αφηγηματικοί τρόποι και οι αλλαγές που μετέρχεται ο συγγραφέας. Ερωτικό μυθιστόρημα, εξωτισμός, λυρισμός, παρωδία, ρεαλισμός. Η ποιητική διάθεση εναλάσσεται με την απελπισία, την αηδία, και την υπαρξιακή αγωνία.

Για τον Ντανίλο Κις η λογοτεχνία δεν ήταν πόζα, παιχνίδι δημοσιότητας ή ναρκισσιστικών ακκισμών. Είχε έκείνο το πικρό ίζημα της ατομικής εμπειρίας η οποία συμπύκνωνε και ανακεφαλαίωνε το ιστορικό δράμα της Ευρώπης του 20^ου αιώνα. Ήταν η «τελευταία έπαλξη της σωφροσύνης» και της ομορφιάς. «Ένα ερωτικό σονέτο -ένα ωραίο ερωτικό σονέτο- είναι ένα λιθόστρωτο πάνω στο τέλμα των τυποποιημένων λεξιλογίων. Μια μικρή νησίδα πάνω στην οποία μπορούμε να σταθούμε.»

Ανεξάρτητα από τις απαντήσεις που δίνει η «Σοφίτα» είναι σημαντική γιατί θέτει τη γραφή ως ερώτημα. Ιδιαίτερα σήμερα που μας έχει κατακλύσει ο εφησυχασμός της εμπορικής πεπατημένης, τα δοκιμασμένα και εξαντλημένα σχήματα, μας θυμίζει ότι οι αφηγηματικές και οι αισθητικές επιλογές δεν έχουν κατακτηθεί από κάποιους εφ’ άπαξ και τελεσιδίκως, αλλά αποτελούν ένα διαρκές στοίχημα αναζήτησης νέων μορφών λογοτεχνικής αλήθειας και αυθεντικότητας.

ΑΥΓΗ 19.6.2005

Ντανίλο Κις, "Η τελευταία έπαλξη σωφροσύνης", Από τη συλλογή δοκιμίων "Homo poeticus", Ελευθεροτυπία, 11.2.2005
Ντανίλο Κις, "Είναι ένδοξος ο υπέρ της πατρίδος θάνατος", Διήγημα από την "Εγκυκλοπαίδεια των νεκρών", Εκδόσεις Εξάντας, 1993, Βήμα 6.9.1997
Μίλαν Κούντερα, "Η μνήμη που διασώζει την ουσία", Με αφορμή τη συμπλήρωση 10 χρόνων από τον θάνατο του Ντανίλο Κις, Ελευθεροτυπία, 11.2.2005

"Ντανίλο Κις - Ένας ποιητής της Ιστορίας", Αφιέρωμα, Βιβλιοθήκη, Ελευθεροτυπία 11.2.2005
Τάσος Γουδέλης, "Πρώιμα βάσανα", Ελευθεροτυπία, 3.9.2004
Σοφία Νικολαϊδου, "Πρώιμα βάσανα", Νέα, 22.5.2004
Δημοσθένης Κούρτοβικ, "Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς", Νέα, 25.11.2006
Αναστάσης Βιστωνίτης, "Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς", Βήμα, 8.10.2006
Τάκης Θεοδωρόπουλος, "Η σοφίτα", Νέα, 5.3.2005
Αναστάσης Βιστωνίτης, "Η εγκυκλοπαίδεια των νεκρών", Βήμα 20.10.2002

An interview with Danilo Kis, by Brendan Lemon
Borges - influence: Danilo Kis

Danilo Kis Homepage
Danilo Kis Wikipedia