Don DeLillo: Σημείο Ωμέγα

Ο οργανικός διανοούμενος του συστήματος

ΝΤΟΝ ΝΤΕΛΙΛΛΟ, Σημείο Ωμέγα,,
Εκδ. Εστίας, σελ. 122, μετφρ. Ελένη Γιαννακάκη

Είναι, ίσως, από τους πιο πολιτικούς συγγραφείς. Τη στιγμή που το ελληνικό μυθιστόρημα πολιορκούσε το «εγώ» απ’ όλες τις πλευρές, ο Ντον Ντελίλλο, ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους μυθιστοριογράφους, επέμενε να διερευνά την εικόνα της Αμερικής, να ελέγχει τις μυθολογίες και τις πίσω όψεις της. Με τον «Υπόγειο Κόσμο» έκανε το πορτρέτο της την εποχή του ψυχρού πολέμου. Με το «Κοσμόπολις», που εκδόθηκε το 2003, τοποθετούσε κάτω από τον φακό του το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και τον κόσμο του, πολύ πριν το ανακαλύψει το Occupy Wall Street, ενώ το «Άνθρωπος σε πτώση» γράφτηκε στον απόηχο της τρομοκρατικής επίθεσης στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου της Νέας Υόρκης

Στο «Σημείο Ωμέγα», το δέκατο πέμπτο μυθιστόρημά του, ο Ντελίλλο θέτει γενικότερα  προβλήματα όπως είναι ο χρόνος και η απώλεια.  Ο Ρίτσαρντ Έλστερ, πρωταγωνιστής του βιβλίου, είναι ένας λόγιος του πολέμου στο Ιράκ, που καθόταν στα τραπέζια του Πενταγώνου. Ένας πολεμιστής της πολυθρόνας που σχεδίαζε πίσω από τις κλειστές αίθουσες τον αφηρημένο πόλεμο πάνω στους χάρτες, μακριά από την οσμή της  καμένης σάρκας του πεδίου των μαχών. Ο διανοούμενος που είχε ως έργο να εισηγείται μια μορφή πολέμου σύντομου και αποτελεσματικού όπως ένα  Χαϊκού. Να επιλέγει λέξεις που χρησιμοποιούνται για τον βασανισμό κρατουμένων και να τις στιλβώνει με ολόκληρα  δοκίμια ώστε να αποκτούν διεπιστημονικότητα, φρεσκάδα και ρομαντισμό. Να δημιουργούν μια επινοημένη πραγματικότητα που απομνημονεύεται εύκολα από τις μάζες.

Ο Τζιμ Φίνλυ, ένας νεαρός κινηματογραφιστής,  επιλέγει αυτόν τον άνθρωπο προκειμένου να γυρίσει μια ταινία για τον πόλεμο του Ιράκ. Ένας άνδρας, ο Έλστερ, πρέπει να σταθεί  μπροστά σε έναν τοίχο και να αφηγηθεί από την αρχή ως το τέλος, χωρίς διακοπή την εμπειρία του. Στην έρημο Σονορέιν, όπου βρίσκονται, ο Φίνλευ περνάει τις μέρες του προσπαθώντας να τον πείσει να κάνουν την ταινία. Μαζί τους η Τζέσι, η εικοσιπεντάχρονη κόρη του Έλστερ.  Η ξαφνική εξαφάνιση της αποδεικνύεται ένα άλυτο μυστήριο που  τείνει να μετατρέψει την ιστορία σε θρίλερ και τελικά θα αναστείλει τη δημιουργία της ταινίας. Αυτός ο αδιάβροχος θεωρητικός, που στέλνει τα παιδιά των άλλων να γίνουν ανόργανη ύλη στις  μυλόπετρες του πολέμου, θα καταλάβει τι σημαίνει απώλεια του δικού σου ανθρώπου. Ο Έλστερ είναι οπαδός του Teilhard de Chardin, ενός Γάλλου Ιησουίτη και φιλοσόφου, που θεωρούσε ότι η εξέλιξη είναι μια διαδικασία αυξανόμενης πολυπλοκότητας που οδηγεί σε ένα ανώτερο επίπεδο συνείδησης, υπέρτατο όριο της οποίας είναι το «Σημείο Ωμέγα». Ωστόσο, απαρηγόρητα ανθρώπινος, θα ανακαλύψει το δικό του «Σημείο Ωμέγα». Ο προσωπικός πόνος θα κονιορτοποιήσει όλες τις θεωρίες του και θα τον κατατάξει οριστικά στην πλευρά των ηττημένων.  

Η πρόσφατη νουβέλα του Ντελίλλο διαφέρει από τα προηγούμενα έργα του. Το σκηνικό της δεν είναι η ρεαλιστική καθημερινότητα της αμερικανικής μητρόπολης. Οι χαρακτήρες του μοιάζουν επίπεδοι. Η γλώσσα του επιμένει σε γενικότερα θέματα όπως αυτό του χρόνου και της τέχνης. Η κυρίως ιστορία μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Φίνλυ είναι παρένθετη ανάμεσα σε  ένα προλογικό και ένα επιλογικό μέρος. Εκεί  ένας ανώνυμος χαρακτήρας που βρίσκεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης παρατηρεί,  σε βιντεοπροβολή και σε εξαιρετικά αργό ρυθμό,  το «Ψυχώ» του Χίτσκοκ. Μέσα από τη βραδύτητα της εναλλαγής των πλάνων, θρυμματίζοντας τον χρόνο σε μικρούς κόκκους, προσπαθεί να απαλλαγεί από  ρηχή συνήθεια του βλέμματος που κοιτάει αλλά δεν βλέπει. Επιχειρεί να αδράξει το πάντα διαφεύγον ολισθηρό νόημα της αληθινής ζωής, που δεν μπορεί να χωρέσει σε λέξεις.

Όλα αυτά, παρ’ όλο που ίσως ξενίσουν τον παραδοσιακό αναγνώστη, συνιστούν μια συγγραφική επιλογή. Δημιουργούν έναν άλλο ορίζοντα ανάγνωσης σε φιλοσοφικό επίπεδο. Σκηνοθετώντας την ιστορία του στην έρημο και διαστέλλοντας τον χρόνο ρίχνει έναν απόκοσμο φωτισμό. Η λοξή του ματιά αποτελεί έναν προβληματισμό για την πορεία της ανθρωπότητας. «Κάτι έρχεται» λέει. Ο πόλεμος, το κλίμα, η πείνα; Έχουμε το γονίδιο της αυτοκαταστροφής. Η ανθρώπινη συνείδηση θέλει να βγει από τη βιολογία της. Να ξαναγίνουμε πέτρες σε ένα χωράφι.

Ο ανήσυχος Ντον Ντελίλλο δεν ακολουθεί την πεπατημένη των προηγούμενων έργων του, δεν επαναπαύεται στις τεχνικές που έχει κατακτήσει, αλλά διερευνά συνεχώς καινούριους τρόπους για τη γλώσσα και το μυθιστόρημα. 

ΑΥΓΗ 12.5.2013