Ελληνική λογοτεχνία-Όψεις της κρίσης.

Το κείμενό μου αυτό είναι από το αφιέρωμα του περιοδικού Διαβάζω τχ. 526, Φεβρουάριος 2011, με τίτλο "Όψεις της κρίσης: Ελληνική Λογοτεχνία και Φιλοσοφικός Στοχασμός" το οποίο ανιχνεύει πτυχές της κρίσης που βιώνουμε στη γραφή Ελλήνων συγγραφέων και στοχαστών. Τα υπόλοιπα κείμενα του αφιερώματος υπογράφουν οι Λευτέρης Καλοσπύρος, Γιάννης Δούκας, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Ιωάννα Μπουραζοπούλου και Νίκος Ταγκούλης.

Βρισκόμαστε μπροστά σε καμπή

Όταν το 2005 ξεκίνησα να γράφω το μυθιστόρημα έγραψα ως πρόχειρο τίτλο: «Το μυθιστόρημα της μεταπολίτευσης». Ήθελα να κάνω την τοιχογραφία αυτής της εποχής, να ανιχνεύσω το πρόσωπο της σύγχρονης Ελλάδας γιατί μέσα μου είχε κατασταλάξει ένα αρνητικό συναίσθημα αγανάκτησης και απογοήτευσης για όσα συνέβαιναν. Ήταν μια επιλογή συνειδητή και προγραμματική. Πιστεύω στο μεγάλο κοινωνικό μυθιστόρημα που ακουμπάει στην ιστορία. Ασφαλώς, η πρώτη ύλη της λογοτεχνίας είναι οι περιπέτειες των ανθρώπων και των αισθημάτων. Το ερώτημα είναι αν  αυτές εκτυλίσσονται σε ένα περιβάλλον δωματίου ή μέσα στο κοινωνικό πεδίο που τις διαβρέχει από παντού. Νομίζω ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε  τον άνθρωπο έξω από τα κοινωνικά του συμφραζόμενα.

Σ’ αυτή  την επιλογή έφτασα μετά από σημαντική διαπίστωση. Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκα αρκετά με την ξένη πεζογραφία. Είδα π.χ. την κεντρική θέση που έχει το κοινωνικό μυθιστόρημα στην αμερικάνικη πεζογραφία. Ο Ντον Ντελίλλο μιλούσε για την παγκοσμιοποίηση και τις χρηματογορές, ο Φίλιπ Ροθ έκανε με την τριλογία του την τοιχογραφία της Αμερικής ξεκινώντας από τον Μακαρθισμό της δεκαετίας του 50, περνώντας στον πόλεμο του Βιετνάμ και φτάνοντας στην Αμερική του Κλίντον την ώρα που ελληνική πεζογραφία πολιορκούσε το «εγώ» από όλες τις οπτικές ή έκανε μια ιδιότυπη φυγή στο ιστορικό παρελθόν.

Ωστόσο, ο  Βαγγέλης Χατζηβασιλείου επεσήμανε ήδη από το Σεπτέμβρη του 2010 μια αλλαγή του τοπίου και στην ελληνική λογοτεχνία. Την υποχώρηση του ατομικού και την εμφάνιση μυθιστορημάτων με έντονη πολιτική και κοινωνική χροιά. Εγώ θα προχωρήσω ένα βήμα παραπάνω θέτοντας μια υπόθεση εργασίας. Πιστεύω ότι δεν πρόκειται μόνον για αλλαγή τοπίου, αλλά ίσως να βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεγάλη καμπή, σε μια στροφή της ελληνικής λογοτεχνίας. Μπροστά στο τέλος μιας περιόδου στην ελληνική πεζογραφία που ξεκίνησε περίπου το 1980, είχε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και τελειώνει στις μέρες μας. Την εγκατάλειψη της πολιτικής, των ιδεολογιών και των  εθνικών μύθων, τη στροφή στην ατομικότητα και τον μικρόκοσμο της καθημερινότητας. Αυτό δηλ. που πιο  εύστοχα στην ποίηση αποκλήθηκε «γενιά του ιδιωτικού οράματος». Δεν μιλάμε για χαρακτηριστικά με την έννοια της «γενιάς» ή των τάσεων αλλά για  το έδαφος στο οποίο αναπτύσσεται η λογοτεχνία, για την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τον πολιτισμικό κώδικα στον οποίο αναπνέουν και δημιουργούν οι συγγραφείς.

Ασφαλώς για ένα διάστημα θα συνυπάρχουν το παλιό με το καινούριο μέχρι να κλείσει ο  ιστορικός αυτός κύκλος. Πιστεύω όμως ότι η δυναμική των πραγμάτων και η κρίση διεθνώς είναι εκρηκτική ώστε ακόμη κι αν δεν μπορούμε να προδικάσουμε τα χαρακτηριστικά του καινούριου κύκλου μπορούμε να πούμε ότι αυτή τη φορά το εκκρεμές  ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό θα γείρει περισσότερο προς το δεύτερο. Το μοτίβο του εγώ που πλήττει μέσα στο σκηνικό της μεγαλούπολης, το life style, το σεξ, η κατανανάλωση, η ελαφρότητα θα δώσουν τη θέση τους  σε μια ατομικότητα που συνθλίβεται χωρίς δικαιώματα, που ασφυκτιά πνιγμένη στα προβλήματα και τους δαιδάλους μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας Δεν πρόκειται για κάτι καινούριο ή επαναστατικό. Απλώς το μυθιστόρημα θα ξαναθυμηθεί την παλιά τέχνη του Μπαλζάκ που έχει ξεχάσει.  «Μελετώ την πορεία της εποχής μου και τυπώνω αυτό το βιβλίο», έγραφε στον πρόλογο από τους «Χωριάτες». Γιατί το μυθιστόρημα ήταν πάντα η μεγάλη τέχνη για τον στοχασμό πάνω στον άνθρωπο και την κοινωνία. Όπως συνέβαινε όταν ο Σταντάλ περιέγραφε στο «Κόκκινο και το μαύρο»  τη γαλλική κοινωνία και την υποκρισία της την εποχή της παλινόρθωσης ή όταν ο Μπαλζάκ περιέγραφε στις «Χαμένες Ψευδαισθήσεις» την εκπόρνευση των εφημερίδων ή όταν ο Φλωμπέρ περιέγραφε στην «Αισθηματική αγωγή» στην επανάσταση του 1848.