Κοσμάς Χαρπαντίδης

Όσα κρύβουν οι ειδήσεις

Το έκτο δάχτυλο,

Διηγήματα, Εκδόσεις Kέδρος, Αθήνα 2002, σελ. 208

Ο Κοσμάς Χαρπαντίδης γεννήθηκε στο Νευροκόπι της Δράμας κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και ζει στην Καβάλα. Η ευρύτερη ανθρωπογεωγραφική περιοχήτης ανατολικής Μακεδονίας και της Βουλγαρίας έχει ιδιαίτερη βαρύτητα στο έργο του, καθώς όλες οι ιστορίες και τα βιβλία του έχουν κάτι από τον αέρα του τόπου του.

Το πρώτο του βιβλίο Μανία Πόλεως είναι ποντισμένο στο μύθο της Καβάλας, ενώ ο χώρος και η Ιστορία διαπερνούν και τις δυο συλλογές διηγημάτων του Οι εξοχές των νεκρών και το Έκτο δάχτυλο.

Τα διηγήματα του πρώτου του βιβλίου ήταν μια απόπειρα να αφαιρεθεί η φρίκη από το πρόσωπο του θανάτου, να εξημερωθεί ως λύτρωση ή ευλογημένη στιγμή, ως μια κατάκλιση σε χώματα ελαφρά.

Παρά τις διακηρύξεις που υπάρχουν στο οπισθόφυλλο του Έκτου δάχτυλου περί υπερβατικού κυριαρχεί ο ρεαλισμός. Οι ήρωές του διαγράφονται με δύναμη και προέρχονται από την πανίδα του περιθωρίου που ασκεί ιδιαίτερη γοητεία στους έλληνες διηγηματογράφους. Συνθλίβονται σε μια κοινωνία χωρίς όνειρα στην οποία κυριαρχεί ο ευδαιμονισμός και η αξία του χρήματος. Η αφήγηση, κυρίως τριτοπρόσωπη, διαμορφώνει μέσα από την οπτική γωνία του κεντρικού ήρωα τους χαρακτήρες, καταγράφοντας γεγονότα και συναισθήματα, στην πορεία συνειδητοποίησης του κόσμου που τους περιβάλλει και του αδιεξόδου τους. Το ήθος τους συμπυκνώνεται στο άλμα που κάνουν για περάσουν στην αντίπερα όχθη.

Στα μισά από τα διηγήματα της συλλογής οι ήρωες είναι μετανάστες και τα πάθη τους θα μπορούσαν να στεγαστούν κάτω από τίτλο του Όσα κρύβουν οι ειδήσεις. Άνθρωποι που έρχονται από τον «Άδη» και μετέρχονται τα πάντα για να επιβιώσουν γίνονται εύκολη λεία των άπληστων του χρήματος που εκμεταλλεύονται την ανάγκη τους. Η ελπίδα που φέγγει στα μάτια τους θα θαμπώσει, καθώς γρήγορα διαπιστώνουν ότι ακριβοπληρώνουν τις απατηλές υποσχέσεις για τη γη της επαγγελίας. Στο ομώνυμο διήγημα το όνειρο της νεαρής βουλγάρας θα παγώσει στις δασωμένες πλαγιές του Μπέλες βρίσκοντας άδοξο τέλος από τις κακουχίες, ενώ ο γεωργιανός Τσβετάν τραυματισμένος και αιμόφυρτος πάνω στην άσφαλτο θυμάται την πατρίδα του και αναρωτιέται γιατί δεν τον χωνεύει αυτή η γη.

Τα τελευταία χρόνια σε όλη την ενδοχώρα οι αναξιοπαθούντες του έρωτα ικανοποιούν τις ανάγκες τους για τρυφερή σάρκα με υλικό από τις ανατολικές χώρες. Παντρεμένη με ένα ζαβό και βιασμένη από τον πεθερό της η ντροπαλή ουκρανέζα στην ιστορία Το τρίτο, αγόρι θα εγκαταλείψει το όνειρο της επιστροφής επιλέγοντας να παραμείνει χτισμένη με τα παιδιά της στην ελληνική επαρχία.

Στην Πύρρειο νίκη μια παρ’ ολίγο λεπτομέρεια φωτίζει εντελώς διαφορετικά τις καπναποθήκες του Σαρκίς Χαρουνιάν που καίγονται. Δυο αλβανοί οι οποίοι έγιναν παρανάλωμα του πυρός σε παρακείμενη βιοτεχνία θα αποτελέσουν τη δραματική αντίστιξη σε ένα επεισόδιο εμπρησμού για κληρονομικούς λόγους.

Αρκετές ιστορίες συνθέτουν μιαν ενότητα ένα από τα βασικά στοιχεία της οποίας είναι ο έρωτας. Ενδιαφέρουσα είναι η αντιστροφή των ρόλων στο Εφτά αλλαξιές εσώρουχα όπου ο ισχυρός και μεγαλόψυχος συνταξιούχος καταλήγει στο τέλος αδύναμος και υποχείριο της αγάπης του– και γι’ αυτό ίσως πιο συμπαθητικός- προδομένος από τη ρωσίδα Ιρίνα, όταν ανακαλύπτει ότι είναι πόρνη, ενώ Στα Πρόσωπα από πορσελάνη, με το πρωτότυπο τέλος, παρακολουθούμε τις περιπέτειες ενός ανολοκλήρωτου έρωτα.

Σχεδόν όλοι οι χαρακτήρες στο Έκτο Δάχτυλο αντιμετωπίζονται από τον συγγραφέα με συμπάθεια και στοργή, ενώ πολλοί υποκύπτουν στα πάθη τους επιχειρώντας μια ηρωική έξοδο. Ο κοντός, χοντρός και με γυναικεία φωνή συμβολαιογράφος Ηλίας Χρυσούλης αντιμετωπίζει τους φόβους του και μεταμορφώνεται σε επαναστάτη, ενώ στο Κέντρο βάρους της ηδονής ένας ομοφυλόφιλος αξιωματικός θα κάνει την υπέρβασή του και θα καταφύγει σε απονενοημένα διαβήματα. Η προσωπική αξιοπρέπεια, όμως, δεν κερδίζεται αδαπάνως, καθώς οι ήρωες καταθέτουν το ακριβές αντίτιμο που είναι η ίδια η ζωή τους.

Το πλούσιο λεξιλόγιο έχει έντονα στοιχεία της καθομιλουμένης που δίνουν ζωντάνια στην αφήγηση. Λόγος μακροπερίοδος που σε ορισμένα σημεία χρειάζεται μεγαλύτερη εκφραστική οικονομία, χαλιναγωγώντας έναν λεκτικό πληθωρισμό.

Οι εξοχές των νεκρών διακρίνονταν για τις μορφικές αναζητήσεις. Οι μονόλογοι, η ποιητικότητα, το παράδοξο είναι στοιχεία τα οποία, κατά την άποψή μου, δεν πρέπει να εγκαταλειφθούν αλλά μπολιάσουν γόνιμα το σώμα του έργου του.

Πάντως, ένα φαινόμενο άξιο προς διερεύνηση είναι η ροπή των βορειοελλαδιτών λογοτεχνών κατ’ εξοχήν προς τη σύντομη φόρμα. Έτσι σε πονηρούς καιρούς κατά τους οποίους τα εκδοτικά ήθη θεωρούν ως αναγκαία συνθήκη εμπορικής επιτυχίας τον όγκο των σελίδων διηγηματογράφοι όπως ο Β. Τσιαμπούσης, ο Π. Σφυρίδης, ο Τ. Καλούτσας, ο Γ. Σκαμπαρδώνης, ο Τ. Χατζητάτσης, ο Γ. Καισαρίδης, ο Κ. Χαρπαντίδης συνεχίζουν μια μεγάλη παράδοση.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ τχ.120 Σεπτέμβριος 2002