ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΔΙΑΜΑΧΕΣ

ΥΠΕΡ Η ΚΑΤΑ

Στην ενδογλωσσική μετάφραση νεοελληνικών κειμένων;

Η απόδοση στη σύγχρονη νεοελληνική της Πάπισσας Ιωάννας του Ροΐδη από τον Δημήτρη Καλοκύρη, της Φόνισσας του Παπαδιαμάντη από τον Γιώργο Αριστηνό και της Γυναίκας της Ζάκυθος του Σολωμού από τον Άρη Μαραγκόπουλο, προκάλεσαν τον τελευταίο χρόνο έναν ενδιαφέροντα διάλογο, κυρίως, μέσα από τις σελίδες των Νέων, της Ελευθεροτυπίας, της Αυγής και του Βήματος. Ενδογλωσσική μετάφραση, απόδοση, μεταφορά, μεταγλώττιση, γλωσσική αναγκαιότητα, ιεροσυλία; Όποιον όρο κι αν επιλέξουμε, είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα για το οποίο έχουν ακουστεί πολλές απόψεις. Πχ.

«Η υποστήριξη της μεταγλώτισσης είναι απλή γιατί διεκδικεί την προφάνεια της κοινής λογικής: η απόδοση στη νεοελληνική είναι αναγκαία, αφού οι καιροί άλλαξαν. Μπορεί κάτι τέτοιο να μας στενοχωρεί, γιατί χάνεται η μαγεία του πρωτοτύπου, αλλά χωρίς τη μεσολάβηση της μετάφρασης, τα λογοτεχνικά έργα θα μαζεύουν σκόνη σε άνεργες βιβλιοθήκες.» Δ. Δημηρούλης

«Ο πλούτος και η αξία του κειμένου δεν αναδεικνύονται με τη φορμαλιστική λατρεία ή τη θεώρησή του ως ιερού και απαραβίαστου αλλά προσκαλώντας συνεχώς την ανάγνωση και προκαλώντας τη μετάφρασή του στα σημερινά δεδομένα.» Δ. Τζιόβας

«πρόκειται για διαφορετικές ενορχηστρώσεις, για διαφορετικά κουρντίσματα, για ριμέικ ίσως. Αλλάζουμε την τονικότητα για να φέρουμε τη μελωδία στο ύψος της φωνής μας. Δεν καταργούμε την αρχική γραφή ούτε την παραβιάζουμε: παίζουμε μαζί της» Δ. Καλοκύρης

«H "υποψιασμένη" μετάφραση δεν θέλει να μεταγλωττίσει το πρωτότυπο, αλλά να το φωτίσει, να θηρεύσει τις υπόγειες αναφορές του που μεταμφιέστηκαν ή κλειδαμπαρώθηκαν από μια αδήριτη ανάγκη αυτολογοκρισίας που υπάρχει σε όλους τους συγγραφείς (ο Φλωμπέρ μάλιστα έλεγε ότι δεν γράφουμε τα βιβλία που θέλουμε), να διορθώσει ακόμη αυτό που ακούσια παρεισέφρυσε και χάλασε την ισορροπία του. H μετάφραση είναι στο βάθος μια πράξη διορθωτικής ανασύστασης (a corrective reconstitution) που έτσι κι αλλιώς υφίσταται δυνάμει στη βούληση του συγγραφέα.» Γ. Αριστηνός

«άλλο πράγμα είναι η μετάφραση (ή οι επάλληλες μεταφράσεις) από μια γλώσσα σε μια άλλη, άλλο πράγμα η μεταγραφή από μια καλλιτεχνική γλώσσα σε μια άλλη, και άλλο πράγμα η απλούστευση ενός κειμένου που έχει την ίδια καταγωγή και ανήκει στην ίδια γλώσσα.» Α. Ζήρας

«αποτρόπαιο παράδειγμα η μεταφραστική κακοποίηση της «Γυναίκας της Ζάκυθος» του Σολωμού». Δ. Μαρωνίτης

«Το θέμα είναι ότι το πρωτότυπο απαξιώνει τη μετάφραση. Το μόνο που θα καταφέρει ο μεταφραστής είναι να δώσει το story, απογυμνωμένο από τη λογοτεχνικότητά του.» Α. Μπερλής

«υποστήριξα ότι η "απόδοση" της Γυναίκας της Ζάκυθος στη "σύγχρονη νεοελληνική" είναι μια κίνηση που την εξωθεί στις αχανείς εκτάσεις του τρισχιλιετούς παρελθόντος "μας", πως υποβαθμίζει τον ιδρυτικό χαρακτήρα του κορυφαίου αυτού κειμένου, την τομή που συνιστά, την παροντική του λειτουργία και σημασία. Υποστήριξα μάλιστα ότι η μεταγλώττιση είναι μια πολιτική πράξη, η οποία, στο μέτρο που της αντιστοιχεί, μετατρέπει την νεοελληνικότητα σε πολιτισμική ιδιαιτερότητα, ευνοώντας τα ιδεολογήματα του κοινοτισμού και του καταγωγισμού." Κ. Βούλγαρης

«κοντολογίς τα ίδια τα προτερήματα της μεταγλώττισης εμπλέκονται με τη σειρά τους στην άλυτη ένταση μεταξύ αυτών των δύο πιέσεων, της «ηθικής» υποχρέωσης να αφήσουμε το κείμενο άθικτο και της ανάγκης να ασκήσουμε πάνω του το δικαίωμα μιας ανανεωμένης πρόσληψης.» Ε. Αρανίτσης

«αποδίδει έναν τύπο υποβαθμισμένης επικοινωνιακής ανταπόκρισης σ' αυτά (τα κείμενα), και κατ' επέκταση σε κατασκευές (κακότεχνων ή μη δεν έχει ιδιαίτερη σημασία) ομοιωμάτων κατά παράβαση της ιστορικότητάς τους, έξω από την ζωντανή πραγματικότητα των κειμένων, έξω από το δίκτυο των ειδολογικών διαμεσολαβήσεων, του ανοικτού διαλόγου που εκείνες τροφοδοτούν.» Δ. Αγγελάτος

Προσωπικά, μία από τις κορυφαίες απολαύσεις της ζωής μου υπήρξε το καλοκαίρι του 1988, αφιερωμένο -συνολικά και εφ’ άπαξ- στην ανάγνωση της "Πάπισσας Ιωάννας" και των «Απάντων» του Ροΐδη. Πιστεύω, χωρίς να το αποδεικνύω βεβαίως, ότι οι μεταγλωττίσεις δεν μπορούν να σταθούν στο ύψος του πρωτοτύπου και να έχουν τη γοητεία του .
Ο διάλογος βρίσκεται στα παρακάτω έντυπα.

Υπομονή και καλή ανάγνωση

1. Δ. Καλοκύρης: "Ενδογλωσσικά αλιεύματα" , Ελευθεροτυπία. 10.2.2006
2. Δ. Καλοκύρης, "Kάθε είδους τέχνη οφείλει να είναι ιερόσυλη", Συνέντευξη, Νέα, 26.11.2005
   
3. Δ. Δημηρούλης, "Συρμός ή διασυρμός;", Ελευθεροτυπία. 10.2.2006
4. Γ. Αριστηνός, "Πόθεν η κοινή λέξη εκλικμώ;", Αυγή, 12.11.2006
5. Δ. Τζιόβας, "Ενδογλωσσικά νεοκλασικά", Βήμα, 30.4.2006
6. Μ. Κουμανταρέας, Το μάθημα της λογοτεχνίας λέγεται ζωή", Νέα, 26.11.2005
   
7. Ε. Αρανίτσης, "Πνευματικά δικαιώματα για την Πάπισσα Ιωάννα", Ελευθεροτυπία. 10.2.2006
8. Τ. Θεοδωρόπουλος, " Pοΐδης σε συνθεσάιζερ", Νέα 26.11.2005
   
9. Α. Ζήρας, "Μεταγλωττίσεις και απλουστεύσεις, ή τι ελληνικά μιλούμε;", Αυγή 7.5.2006
10. Κ. Βούλγαρης, "Κορυδαλλοί σφαζόμενοι μειλιχίως", Αυγή 25.6.2006
11. Κ. Βούλγαρης, "Η Πάπισσα, η Φόνισσα και η Γυναίκα της Ζάκυθος", Αυγή, 2.7.2006
12. Α. Μπερλής, "Παπίδιον, άλλως παπάκι", Ελευθεροτυπία, 10.2.2006
    
13. Γ. Μπλάνας, "Λογοτεχνία και Κεφάλαιο", Αυγή 18.6.2006
    
14. Δ. Αγγελάτος, "Για τη Γυναίκα της Ζάκυθος του Σολωμού", Αυγή, 9.7.2006
    
15. Δ. Αρβανιτάκη, "Από ποια γλώσσα κατάγεται ο Σολωμός ή, "Τώρα που επήρε το κουπί μας νερό...", Αυγή 16.7.2006
16. Α. Κωτίδης, "Μεταφράζονται τα ελληνικά στα ελληνικά;", Βήμα, 17.9.2006
    
17. Δ. Ν. Μαρωνίτης, "Ενδογλωσσικά (1)", Βήμα 22.10.2006
18. Δ. Ν. Μαρωνίτης, "Ενδογλωσσικά (2)", Βήμα 29.10.2006
    
19. Δ. Ν. Μαρωνίτης, "Ενδογλωσσικά (3)", Βήμα 5.11.2006
20. Δημήτρης Νόλλας, "Ναυάγια αι λέξεις", Βήμα 31.8.1997
    

    
    

    1.