Ο Υπερρεαλισμός χάραξε βαθιά και ανεξίτηλα την ποίησή μας.
Συνέντευξη στον Μάκη Καραγιάννη
Δημοσιεύτηκε στην ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ τχ. 102 Μάρτιος 1998. Ακολουθεί το κείμενο που διαβάστηκε στην Κοζάνη (19.12.1997) κατά την παρουσίαση του ποιητή, στο πλαίσιο το προγράμματος του Υπουργείου Πολιτισμού για τα λογοτεχνικά περιοδικά. Μετά την συνέντευξη ο αναγνώστης μπορεί να βρει ένα ανθολόγιο ποιημάτων από ηλεκτρονικές σελίδες.
-Έχετε χαρακτηριστεί από την κριτική ως ο πιο ακραιφνής υπερρεαλιστής ποιητής της γενιάς σας. Θα μπορούσατε να κάνετε, εκ των έσω, την αποτίμηση αυτού του πνευματικού κινήματος στα ελληνικά γράμματα, εξήντα χρόνια περίπου μετά την πρώτη του εμφάνιση;
Η εμφάνιση και ο χαρακτηρισμός του Υπερρεαλισμού στη χώρα μας, σαν κινήματος, δεν είχε και δεν μπορούσε να έχει τα χαρακτηριστικά -εννοώ τους καταγωγικούς όρους, τις περιπέτειες και τις φάσεις της εξέλιξής του- που είχε το ομόλογο κίνημα στον τόπο της γέννησής του, τη Γαλλία.
Έχει επισημανθεί και, παράλληλα, υποστηριχθεί ότι, τόσο η ταξική επιφάνεια των ντόπιων εισηγητών του (όχι όλων βέβαια) όσο και το πολιτικό σκηνικό της εποχής εισαγωγής (1935) του Υπερρεαλισμού, δε συνιστούσαν ένα κλίμα συνθηκών ανάλογο προς το αντίστοιχο Γαλλικό. Άρα δεν υπήρξε εδώ ένα κίνημα με ηχηρό και θορυβώδες ρεύμα, πολιτικά έγχρωμο με διακηρυγμένες θέσεις και εντάξεις στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι, όπως συνέβαινε στο Γαλλικό κατά την πριν το Σοβιετικό συνέδριο συγγραφέων, με τις συνακόλουθες Ζντανοφικές νόρμες, περίοδό του. Πέρα απ' όλα αυτά ο Υπερρεαλισμός στη χώρα μας έχει ένα ιστορικό παρελθόν σε ό,τι αφορά στην υποδοχή του από μέρους τόσο των χολερικών κονδυλοφόρων και συντηρητών του τέλματος, όσο και από μέρους των άτολμων, που τους παρέλυε η διακύβευση των όρων με τους οποίους είχαν αποκτήσει ένα όνομα στον πνευματικό στίβο. Ωστόσο, αποτιμώντας τους καρπούς αυτής της πνευματικής κίνησης, είναι εύστοχο και δίκαιο να πούμε ότι ο Υπερρεαλισμός στο διάστημα, από την εμφάνισή του έως τις μέρες μας, χάραξε βαθιά και ανεξίτηλα την ποίησή μας, ότι διάνοιξε θαρραλέα τις αρτηρίες του ποιητικού οργάνου, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στη γλώσσα να αναπτύξει το σφυγμό της για μια επέκταση της πραγματικότητας.
- «Τι χρειάζονται άραγε οι ποιητές σ' ένα μικρόψυχο καιρό;». Τι θα απαντούσατε σήμερα στην ερώτηση του Χαίλντερλιν; Ποιες ανάγκες θεραπεύει η ποίηση;
Ο μεμψίμοιρος στοχασμός του Χαίλντερλιν «Wozu Dichter in durftiger zeit?» σχετικά με το αν χρειάζονται οι ποιητές σ' έναν «μικρόψυχο» καιρό, μπορεί να δώσει το έναυσμα για έναν σχολιασμό θέτοντας σήμερα, στον τρομερό αυτό αιώνα που ζούμε, ζήτημα διαχρονικότητας του Χαιλρντερλιανού σχεδιασμού; Είναι μικρόψυχος ο καιρός μας; Σ' αυτόν τον εκρηξιγενή αιώνα τον τόσο μεστό από τερατωμένες διάνοιες που χύθηκαν στη διάνοιξη προσπελάσεων προς στόχους φαντασιακούς, αναγομώνεται η ψυχή μας μέσω «νεοπλασιών» της που επεκτείνονται προς το όνειρο τόσο που, μόνο οι ποιητές μπορούν να διαγνώσουν και να περιγράψουνε διαστέλλοντας ακατάπαυστα τα όρια της γλώσσας.
Όσο για το αν η ποίηση, ως πολιτισμικό αγαθό, αξιώνεται στο βαθμό που «θεραπεύει ανάγκες» είναι ένα ζήτημα που μπορεί ίσως να τεθεί μόνο αν αγνοήσεις ή υποτιμήσεις την καταγωγική της συνθήκη και συνεπώς τη φυσιολογία της.
-Την εποχή των προσωκρατικών η ποίηση ήταν συνυφασμένη με τα μαθηματικά και τη φιλοσοφία. Η σημερινή άπειρη εξειδίκευση είναι βήμα προόδου ή αρνητική εξέλιξη;
Έχοντας δοθεί στον άνθρωπο η ικανότητα και η ευκαιρία να ατενίσει το μεγάκοσμο ώς σύνολο ξεχωριστών / διακριτών οντοτήτων, δε θα αργούσε να αναρωτηθεί για το τι είναι αυτό που κάνει τη συσπείρωση των «στοιχείων» αυτών να μορφοποιείται σε κάτι «διαφορετικό» από τα συστατικά του.
Αυτό το κάτι το αναζήτησε ο Homo Erectus και εξακολουθεί ως Homo Sapiens να το αναζητά τόσο στο μικρόκοσμο στοιχείων ανακαλύπτοντας υποστοιχεία του όσο και εντός του ανατέμνοντας τη σκέψη του. Η ποσότητα σαν αναγώγιμο φυσιογνωμικό στοιχείο της υφής του κόσμου σίγουρα θα ήταν προσιτότερη στην αντίληψή του από όσο η ποιότητα. Έτσι η μάθηση του κόσμου αναπτυσσόταν προς τη μέτρηση. Και γι’ αυτό, ήδη από την προσωκρατική περίοδο της φιλοσoφίας τα μαθηματικά συνυφαίνονταν με την ομογάλακτή τους ποιητική γλώσσα όχι με την ποίηση που είναι ανιχνεύσιμη (όσο είναι τέτοια) στη φιλοσοφία ως προσπάθεια να οργανώσει μιαν κοσμοαντίληψη.
Η σημερινή εξειδικευόμενη εποποιία της γνώσης προκαλεί τη φιλοσοφία (θάλεγα ότι την παγιδεύει) να εφεύρει γλώσσα και να συναρθρώσει όλο το εξελισσόμενο γνωστικό υλικό σε μια διήγηση που θα κάνει πιο συναρπαστικό το κοσμοείδωλό μας, ένα σύγχρονο μύθο, συρόμενη από τον απέδιστο κέλητα της Ποίησης.
-Η εποχή κατά την οποίαν εκδώσατε τη Fuga το 1943, φαντάζει σε μας του νεότερους μυθική. Ποια ήταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, σε αντιδιαστολή με τη σημερινή, διαμάχες, λογοτεχνικά ρεύματα; Σήμερα ο καθένας πορεύεται μόνος του.
Η πρώτη ποιητική μου απρέπεια σημειώθηκε το 1943 σε πλήρη γερμανική κατοχή μέσα στην εξαθλίωση, τις καθημερινές συλλήψεις, και τις εκτελέσεις πατριωτών αλλά και την ακοίμητη αντίσταση ενός λαού που δεν έστεργε να γονατίσει. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί η Αμοργός του Ν. Γκάτσου αλλά και άλλα αξιόλογα ποιητικά έργα. Την ατμόσφαιρα τη διαμόρφωναν καθημερινά ιστορικά γεγονότα με την ογκούμενη αντίσταση λαού στην οποία εντασσόταν το γεγονός πως στον τομέα πνεύματος και του φρονήματος του λόγου εκδηλωνόταν μια, όχι λιγότερο γενναία, στάση: Κυκλοφορούσαν διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά με αντιστασιακό περιεχόμενο όπου καταγραφόταν ο αλύγιστος σφυγμός της ψυχής μέσω του λόγου, διακηρύσσοντας ότι παραμένει ζωντανό το πάθος για έκφραση εκείνου έχει ανάγκη ο άνθρωπος για να μένει όρθιος και αλύγιστος απέναντι στη βία που θέλει να τον απανθρωπίσει.
Δεν νομίζω πως η αντιδιαστολή με τη σημερινή ατμόσφαιρα θα ήταν δίκαιη, καθώς αυτή η σημερινή δεν έχει τις αφορμές και τη συγκρουσιακή πραγματικότητα που αντιμετώπιζε εκείνη, γεγονός που την τοποθετούσε στην έξαρση και την υπέρβαση των ορίων της.
-Πώς διαμορφώνεται το τοπίο στη νεότερη ποίηση. Διακρίνετε αξιόλογες φωνές. Αισθητικά φέρνουν κάτι νέο ή ακολουθούν την πεπατημένη;
Παρ' όλο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε πως η σημερινή πραγματικότητα αναδεικνύει αξιόλογα ταλέντα της εποχής αντιπροσωπεύουν και προβάλλουν ένα δυναμισμό έναντι της ρευστότητας των αξιών, με βέλος προς το σημείο όπου συμβάλλουν αναθεωρήσεις, επανεκτιμήσεις παρωχημένων αρχών ή και εγκατάλειψή τους, προκειμένου να αρθρωθεί αλλιώς η σύγχρονη ζωή και η γλώσσα της.
-Υπάρχει αντικειμενικός λόγος για την ιεράρχηση αισθητικών αξιών και ποιος τον διαμορφώνει ο χρόνος, η κριτική, η κοινωνία;
Δε θα δίσταζα να πω ότι φοβάμαι που πρέπει να αντιμετωπίζουμε εσαεί μιαν αγορά αισθητικών αξιών και το χρηματιστήριό της. Ποιος επενδύει και τι σε αισθητικές αξίες; Δε μιλώ, φυσικά, για το πραγματοποιημένο έργο τέχνης που, πέρα από το «λόγο» του, ενέχει και κάποια κυμαινόμενη μέσα σε αίθουσες πλειστηριασμών ανταλλάξιμη αξία.
Η όποια εμπρόθετη ιεράρχηση αξιών δεν μπορεί να αποκρύψει -αν και όχι λίγες φορές έκδηλο- ρατσισμό μέσα στο αισθητικό σύμπαν, προκειμένου αυτός ο ρατσισμός να υπηρετήσει ύποπτες (όρα Ζντανοφικές νόρμες) εξουσίες ή και καθεστωτικές τέτοιες. Καμία τέτοια ιεράρχηση δεν είναι αθώα αφού εξυπηρετεί κάποιον πιλότο.
Αν κατά χρονικές περιόδους δεσπόζουν κάποιες αισθητικές αξίες δεν είναι, και δε θα είναι τέτοιες, που να ακυρώνουν τις άλλες για λόγους διαφορετικούς από εκείνους που διαμορφώνει το κοινωνικό προτσές μέσα στο χρόνο και πέρα από τις εξατομικευμένες επιλογές της κριτικής.
Ποιήματα του Έκτορα Κακναβάτου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου