Τετάρτη 26 Νοεμβρίου 2008

GEORGE STEINER: Η σιωπή των βιβλίων


--> Το σκάνδαλο των βιβλίων
Η σιωπή των βιβλίων
Μτφρ.: ΣΟΦΙΑ ΔΙΟΝΥΣΟΠΟΥΛΟΥ
εκδόσεις «Ολκός» Σελ. 86, Αθήνα 2008



Κριτικός, θεωρητικός, ερμηνευτής, συντηρητικός, ουμανιστής, όποια λέξη κι αν επιλέξουμε για να χαρακτηρίσουμε τον Τζορτζ Στάινερ δεν παύει να είναι ένας από τους μεγάλους στοχαστές του καιρού μας. Παρά τις αντιρρήσεις που έχουν εκφραστεί για επιμέρους απόψεις του, παραμένει ένας καθολικός διανοούμενος, ο δοκιμιακός λόγος του οποίου εκτείνεται από το αρχαίο δράμα, την κριτική της γλώσσας και του πολιτισμού έως την ευρωπαϊκή λογοτεχνία και τη φιλοσοφία.

Στο ανά χείρας έργο θέτει το ερώτημα ενός τέλους των βιβλίων, εξετάζει ιστορικά την πορεία τους εκκινώντας από τις απαρχές τους -το «Έπος του Γιλγαμές» και τη βίβλο των Εβραίων- περνώντας στη μετά τον Γουτεμβέργιο χρυσή εποχή και καταλήγοντας στην εποχή της οθόνης και του διαδικτύου.

Η πρώτη στάση του Στάινερ στην ιστορική του διαδρομή είναι ο πλατωνικός μύθος στον «Φαίδρο». Η κριτική του γραπτού λόγου, αντιστικτικά με τον προφορικό, γίνεται με τα παραδείγματα του Σωκράτη και του Ιησού οι οποίοι δεν έγραψαν τίποτε. Αναδεικνύει τα πλεονεκτήματα της βιωμένης εμπειρίας του επιχειρήματος, τη δυνατότητα του αντίλογου και της άμεσης αμφισβήτησης, ενώ τονίζει τις σχέσεις αυθεντίας και εξουσίας που ενσωματώνονται στα θεολογικά, επιστημονικά και νομικά κείμενα.

Παρά το γεγονός ότι ο Απόστολος Παύλος είναι ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της δυτικής παράδοσης, όπως δηλώνει, οι απαγορευμένοι κατάλογοι, ο φόβος και η καχυποψία της εκκλησίας στο πνεύμα των βιβλίων παρέμεινε σε όλους τους αιώνες.
Αν και ο Στάινερ ομολογεί στο τέλος ότι το πάθος για τα βιβλία και την ανάγνωση σφράγισε τη ζωή του, παρουσιάζει με επάρκεια όλα τα επιχειρήματα τα οποία προβλήθηκαν εναντίον τους. Ο «ακραίος ποιμενισμός», όπως το ονομάζει, είναι ένα από το τα δύο κύρια ρεύματα αμφισβήτησής τους και έχει κυρίως τις ρίζες του στον Ρουσώ, τον Γκαίτε και την αντίληψη του ρομαντισμού σύμφωνα με την οποία η γκρίζα γνώση των βιβλίων υστερεί σε σχέση με τη ζωή, την αυθεντικότητα, τη ζωογόνο ορμή του βιώματος.

Το δεύτερο ρεύμα θέτει το, προκλητικό για την οντολογία του βιβλίου ερώτημα, της αναγκαιότητας και της προσφοράς του. Όπως το συμπυκνώνει εύστοχα ο Πιζάρεφ: «Για τον άνθρωπο του λαού, ένα ζευγάρι μπότες αξίζει χίλιες φορές περισσότερο από τα άπαντα του Σαίξπηρ ή του Πούσκιν». Ο Τολστόι, μάλιστα, προς το τέλος του, μίλησε καταστρεπτικές συνέπειες της λογοτεχνίας στην ηθική των ανθρώπων αποκηρύσσοντας τα ίδια του έργα.

Τα βιβλία και οι βιβλιοθήκες, οι ναοί του παρελθόντος με το εξουθενωτικό τους βάρος για το σύγχρονο πνεύμα, θεωρήθηκαν πολλές φορές στη διάρκεια της Ιστορίας ανυπέρβλητο εμπόδιο για τα μεγάλα οράματα του μέλλοντος. Έτσι, οι φουτουριστές και οι λενινιστές ποιητές ζητούσαν να καταστραφούν, ώστε να απελευθερωθεί η φαντασία και ο επαναστατικός στοχασμός που θα τα έκανε όλα από την αρχή. Οι μουσουλμάνοι κατακτητές της Αλεξάνδρειας παρέδωσαν τη βιβλιοθήκη της στις φλόγες, αφού «αρκούσε» το Κοράνιο μόνο του. Ωστόσο, παρατήρησε ο Χάινε, «εκεί που σήμερα καίμε βιβλία αύριο θα καίμε ανθρώπους». Ακόμη και ο Μπαχτίν, μέσα στις σταλινικές συνθήκες, χρησιμοποίησε σελίδες από το έργο του δίκην τσιγαρόχαρτου. Οι σελίδες της αισθητικής για την ανακούφιση του σώματος και των πνευμόνων.

«Η σιωπή των βιβλίων» με την έλλειψη σχολαστικότητας, παραπομπών και υποσημειώσεων, δείχνει ότι ο στοχασμός δεν είναι προνόμιο μόνον των δύσβατων κειμένων, αλλά μπορεί να συνδυάζεται με την απόλαυση της ανάγνωσης. Το δοκίμιο του Στάινερ, συμπληρωμένο με το επίμετρο του Μισέλ Κρεπύ, κλείνει με «το σκάνδαλο του βιβλίου». Η λογιοσύνη της Γερμανίας, η παραγωγή και η μελέτη βιβλίων δεν εμπόδισε τη βαρβαρότητα και τη θηριωδία των ναζί. Ο Πάουντ, ο Κλωντέλ, ο Σελίν, ο Χάιντεγκερ είναι παραδείγματα ότι οι άνθρωποι του πνεύματος δεν υπήρξαν αδιάβροχοι στη βαρβαρότητα που διέσχισε την Ιστορία. Η σαγήνη των «υπέρτατων μυθοπλασιών», κατά την έκφραση του Γουάλας Στήβενς υπνωτίζει την ανθρώπινη συνείδηση. Οφείλουμε, όμως, μια απάντηση σ’ αυτό το πρόβλημα, αν θέλουμε να είμαστε άξιοι του πάθους της ανάγνωσης, αυτής της εμπειρίας που αποκομίζουμε όταν, με μια παράξενη αλχημεία, οι λέξεις αρχί­ζουν να κυματίζουν, η ψυχή ξεμουδιάζει, η απόλαυση αποκτάει σώμα και μπαίνουμε γοητευμένοι σ' έναν άλλο κόσμο.
ΑΥΓΗ 12.10.2008




3 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Poli endiaferon blog! Mpravo!

Μάκης Καραγιάννης είπε...

Ελένη καλώς όρισες.

Και το δικό σου είναι ενδιαφέρον. Με το άρωμα της Γαλλίας και της σχολικής αίθουσας.

Ανώνυμος είπε...

Kales giortes!